Stowarzyszenie Ekologiczne EKO-UNIA rozpoczęło realizację projektu pod nazwą „EkoObywatel – wsparcie interwencji i zmian systemowych” z dotacji programu Aktywni Obywatele – Fundusz Krajowy, finansowanego z Funduszy EOG.
Celem dwuletniego projektu (2021-2023) jest zwiększenie aktywności obywateli w zakresie działań strażniczych na rzecz środowiska, klimatu oraz lasów. Do jego osiągnięcia posłuży dostarczenie praktycznych wskazówek – instrukcji, sformalizowanie działań, a także zapewnienie wsparcia podejmującym interwencje.
Ważnym wyróżnikiem projektu jest to, że odpowiada na potrzeby osób na każdym poziomie zaawansowania dotyczącego aktywności społecznej – znajdzie dla siebie pomoc zarówno ktoś indywidualnie podejmujący pierwszą interwencję np. w sprawie sąsiada palącego odpady, jak i doświadczone w działaniu nieformalne lub formalne grupy. W projekt wpisana zostaje również misja aktywizacji środowisk eksperckich i akademickich jako źródła wsparcia merytorycznego dla inicjatyw obywatelskich, zwłaszcza tych zmierzających do wypracowania propozycji rozwiązań systemowych rozwiązujących problemy, które zostały zidentyfikowane przy okazji interwencji obywatelskich.
Zgodnie z wynikami przeprowadzonych w grudniu 2019 r. badań Eurobarometru (Attitudes of European citizens towards the Environment) – aż 94 proc. obywateli we wszystkich państwach członkowskich Unii twierdzi, że ochrona środowiska jest dla nich ważna (w Polsce 88%), a trzy czwarte respondentów potwierdza, że dostrzega związek między stanem środowiska, a swoim zdrowiem i jakością życia. Większość badanych (także w Polsce) wskazuje, że dwa najpoważniejsze problemy to zmiany klimatyczne oraz zanieczyszczenie powietrza. Nie znajduje to jednak dostatecznego odzwierciedlenia w działaniach Polek i Polaków, które mogłyby mieć skuteczny wpływ na politykę na poziomie państwa i samorządów honorującą te priorytety. Zapisy konstytucyjne (m.in. Art. 74. Ochrona środowiska jako obowiązek władz publicznych, Art. 86. Obowiązek dbałości o stan środowiska) powinny dobrze określać działania fundamentalne ze względu na ochronę środowiska, zdrowia i życia wszystkich obywateli Rzeczypospolitej Polskiej.
Podstawowym celem projektu jest wsparcie uwolnienia i ukierunkowana społecznej energii, aby więcej obywatelek/-i – niezależnie od wieku, poziomu wykształcenia, statusu społecznego – potrafiło i skutecznie angażować się (m.in. wywierać naciski i egzekwować od sprawujących władzę) w konkretne działania na rzecz lasów, klimatu oraz poprawy jakości powietrza. Niejednokrotnie na etapie kampanii wyborczych kandydaci deklarują swoje zaangażowanie w szukanie rozwiązań dla tych problemów, ale już jako wybrani przedstawiciele władz nie realizują swoich programów i zobowiązań w tym zakresie w sposób satysfakcjonujący. Częstym zjawiskiem jest też uprawianie swoistego „greenwashingu”.
Prowadzi to często do kontynuowania anachronicznej i szkodliwej polityki z wykorzystaniem środków publicznych. Zamiast podejmowania potrzebnych społecznie działań skupianie się na tworzeniu przekazów propagandowych. Dochodzi często do „inflacji programów”- przyjmowania dokumentów prawnych, które po nagłośnieniu i spełnieniu funkcji PR-owej przestają być traktowane jako ważne i wiążące. Przykłady to liczne uchwały antysmogowe, uchwały związane z adaptacją do zmian klimatu, uchwały o alarmach klimatycznych, polityki energetycznej państwa itp.
Jedną z aktywności, którą będziemy promować wśród beneficjentów projektu będzie monitoring i pilnowanie realizacji takich „zapomnianych” dokumentów. Projekt poruszy istotne, wciąż niewystarczająco rozwiązane w skali kraju problemy środowiskowe i klimatyczne, którymi są bardzo zła jakość powietrza, drastycznie zmniejszająca się liczba drzew zarówno w lasach jak i poza nimi, szczególnie w miastach, utrudniony dostęp do informacji o środowisku, niewystarczające zaangażowanie obywateli i społeczności lokalnych w decyzje lokalizacyjne (w szczególności dotyczące obiektów uciążliwych).
Problemem jest zarówno zła jakość powietrza w Polsce oraz niedostateczne informowanie przez właściwe służby obywateli o smogu oraz kontrola „trucicieli”, ale także niewystarczające zaangażowanie obywateli w proces społecznego nadzoru. Polska należy do najbardziej zanieczyszczonych krajów w UE. Główną przyczyną smogu są emisje zanieczyszczeń z przestarzałych pieców zlokalizowanych w domach i mieszkaniach, w których pali się węglem i drewnem, a często nielegalnie śmieciami. Oceny jakości powietrza wykonywane corocznie przez Inspektoraty Ochrony Środowiska wskazują na bardzo zły stan jakości powietrza i przekroczenia poziomów dopuszczalnych pyłu zawieszonego PM10 oraz PM2,5, dwutlenku azotu oraz rakotwórczego benzo(a)pirenu. Raport „Jakość powietrza w Europie 2017 Europejskiej Agencji Ochrony Środowiska” wskazuje, że w wyniku smogu w Polsce przedwcześnie ginie rocznie blisko 50 tysięcy ludzi.
O dramatycznie złej jakości powietrza w Polsce oraz potrzebie działań na poziomie samorządowym informuje też Najwyższa Izba Kontroli. Problem, mimo licznych uchwał antysmogowych, nie ulega zmianie. W kolejnych latach 2018-20 w wyniku smogu ginie ok. 45-50 tys. osób rocznie.
Kolejnym wielkim problemem jest drastycznie zmniejszająca się liczba drzew w krajobrazie Polski zarówno w miastach jak i na wsiach. Dotyczy to również Lasów Państwowych, gdzie w ostatnich latach trwa bulwersujący coraz szersze rzesze społeczeństwa intensywny wyrąb drewna zagrażający przyszłości zasobów leśnych. Zasoby te- szczególnie starodrzewia- stanowią bardzo ważną strukturę przyrodniczą, często o znaczeniu europejskim, w kontekście zachowania bioróżnorodności oraz narastającej katastrofy klimatycznej. Ochrona drzew w Polsce uległa znacznemu osłabieniu na skutek zmian ustawy o ochronie przyrody z 16 grudnia 2016 r. (tzw. LexSzyszko). Kluczowe są też utrudnienia i bariery w udziale społecznym i wpływaniu na politykę lokalną w zakresie zarządzania drzewami, m.in. wciąż utrudniony dostęp do informacji o środowisku (szczególnie w małych gminach), niewystarczająca kontrola obywateli nad administracją odpowiedzialną za zarządzanie Wersja robocza zielenią. NIK ocenia, że zadań dotyczących usuwania drzew i krzewów oraz zagospodarowania pozyskanego drewna nie realizowano prawidłowo. Większość skontrolowanych organów administracji publicznej nie robiła tego zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, gospodarnie i rzetelnie.
Projekt nie ma ograniczeń, jeśli chodzi o odbiorców, ale przyjęte zostaje założenie, że informacja o nim będzie w szczególności kierowana do dwóch grup: środowisk młodzieżowych (młodzież w wieku licealnym, studenci, osoby rozpoczynające dorosłe życie), których zaangażowanie ma wyjątkowe znaczenie w związku z koniecznością wypracowania właśnie wśród tej grupy właściwych postaw obywatelskich oraz osób dojrzałych, ceniących jakość życia i środowiska oraz poszukujących fachowej pomocy w interwencjach środowiskowych.
Nagranie ze spotkania informującego o projekcie:
Projekt „EkoObywatel – wsparcie interwencji i zmian systemowych” jest realizowany przez Stowarzyszenie Ekologiczne EKO-UNIA z dotacji Programu Aktywni Obywatele Fundusz Krajowy finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszy EOG.
