Opinia prawna dotycząca aspektów wydobycia gazu łupkowego

Stowarzyszenie Ekologiczne EKO-UNIA

Kraków, dnia 30 listopada 2011 r.

 

Opinia prawna

sporządzona przez radcę prawnego dr Beátę Filipcovą

z Kancelarii Sanecki Kowalik Kancelaria Radców Prawnych s.c., M. Sanecki W. Kowalik B. Filipcová

na zlecenie Stowarzyszenia Ekologicznego „EKO-UNIA”

 

Cel i zakres opinii:

Niniejsza opinia dotyczy przede wszystkim postępowań w sprawie ocen oddziaływania na środowisko, w tym oceny oddziaływania na obszary Natura 2000, które powinny być prowadzone w odniesieniu do przedsięwzięć polegających na poszukiwaniu lub rozpoznawaniu złóż (niekonwencjonalnych) gazu ziemnego oraz wydobywaniu tego surowca. W dalszej części opinii analizie poddane zostały przepisy nowego prawa geologicznego i górniczego (wejdzie w życie w dniu 1 stycznia 2012 r.), w szczególności w zakresie decyzji, opinii i uzgodnień, jakie inwestor zamierzający poszukiwać lub rozpoznawać złoża gazu ziemnego musi uzyskać, a także w zakresie dokumentów jakie musi opracować i przedłożyć właściwym organom przed rozpoczęciem działalności. Poruszono również kwestię odpowiedzialności za szkody mogące powstać podczas prowadzenia opisanej wyżej działalności.

 

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. nr 129, poz. 1227 ze zm.)

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz.U. nr 213, poz. 1397)

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz.U.  nr 257, poz. 2573)

Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 98, poz. 1071 zezm.)

Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 239, poz. 2019)

Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 – Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. nr 163, poz. 981)

Ustawa o dostępie do informacji publicznej z dnia 6 września 2001 r. (Dz.U. nr 112, poz. 1198)

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 ze zm.)

 

 

Poszukiwanie i rozpoznawanie złóż gazu łupkowego

Zgodnie z art. 59 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. Nr 129, poz. 1227 ze zm.) – dalej jako u.i.ś. przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko wymaga realizacja następujących planowanych przedsięwzięć:

1. planowanego przedsięwzięcia mogącego zawsze znacząco oddziaływać na środowisko- są to te, które zawsze wymagają przeprowadzenia oceny a więc sporządzenia raportu oraz udziału społeczeństwa;
2. planowanego przedsięwzięcia mogącego potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko, jeżeli obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko został stwierdzony przez właściwy organ – to przedsięwzięcia, w odniesieniu do których rozstrzygnięcie czy będą wymagały oceny (a tym samym sporządzenia raportu i udziału społeczeństwa) zależy od indywidualnej kwalifikacji dokonanej przez właściwy organ.

O tym, do której z dwóch powyższych grup należy zaliczyć określone przedsięwzięcie rozstrzyga Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz.U. Nr 213, poz. 1397 dalej jako RM z 2010 r.), które weszło w życie w dniu 15 listopada 2010 r. Poprzednio obowiązywało w tym zakresie Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. (dalej jako RM z 2004 r.)[1].Zgodnie z § 4 RM z 2010 do postępowań w sprawie decyzji środowiskowych wszczętych przed dniem wejścia w życie rozporządzenia stosuje się przepisy dotychczasowe, czyli przepisy RM z 2004 r. W §  2 RM z 2010 r. zostały wymienione przedsięwzięcia należące do grupy I a w § 3 przedsięwzięcia należące do grupy II.

Z rozpatrywanego punktu widzenia istotny jest pkt. 43 ust. 1 § 3 RM z 2010 r. (przedsięwzięcia mogące potencjalnie znacząco oddziaływać), w którym wymieniono poszukiwanie lub rozpoznawanie złóż kopalin: a) połączone z robotami geologicznymi wykonywanymi przy użyciu materiałów wybuchowych, b) na obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej, c) prowadzone metodą podziemną oraz d) wykonywane metodą otworów wiertniczych o głębokości większej niż 1 000 m.Należy też zauważyć, że w RM z 2004 r. występował pkt 42 ust. 1 § 3 stanowiący odpowiednik obecnego pkt. 43, który jednak nie zawierał litery d), tj. poszukiwania lub rozpoznawania złóż kopalin wykonywanego metodą otworów wiertniczych o głębokości większej niż 1 000 m.

Ocenę odziaływania na środowisko przeprowadza się co do zasady w ramach postępowania o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach (art. 61 ust. 1 pkt. 1 u.i.ś.), organem właściwym jest zatem w tych wypadkach organ właściwy do wydania  decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach (art. 61 ust. 2 u.i.ś.). Z wyjątkiem przedsięwzięć wymienionych w art. 75 ust. 1, 1a, 2 i 3 u.i.ś. decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach wydaje wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Organem właściwym do wydania decyzji w sprawach przedsięwzięć o szczególnym charakterze i znaczeniu jest regionalny dyrektor ochrony środowiska, natomiast zupełnie wyjątkowo właściwe będą pozostałe organy wymienione w art. 75 u.i.ś. (Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska, starosta lubdyrektor regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych).

O tym, czy w odniesieniu do przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko (grupa II) będzie przeprowadzona pełna ocena oddziaływania na środow isko – tj. będzie sporządzony raport i zapewniony udział społeczeństwa – rozstrzyga[2] organ właściwy do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach w drodze postanowienia, uwzględniając szereg kryteriów określonych w art. 63 ust. 1 pkt. 1-3 u.i.ś.Postanowienia wymaga zarówno rozstrzygnięcie o konieczności przeprowadzenia oceny jak i o braku tej konieczności. Kryteria, które organ musi rozważyć to:

1. 1.        rodzaj i charakterystyka przedsięwzięcia (cechy przedsięwzięcia) rozpatrywane przy wzięciu pod uwagę m.in. skali przedsięwzięcia i wielkości zajmowanego terenu, kumulowania się oddziaływań różnych przedsięwzięć na danym terenie wykorzystywania zasobów naturalnych;
2. 2.        usytuowanie przedsięwzięcia – zagrożenia dla środowiska rozpatrywane przy uwzględnieniu dotychczasowego użytkowania terenu i zdolności samooczyszczania się środowiska z wzięciem pod uwagę w szczególności (ale nie tylko – wyliczenie jest obszerniejsze) obszarów wodno-błotnych, obszarów górskich lub leśnych, obszarów wymagających specjalnej ochrony ze względu na występowanie gatunków roślin i zwierząt lub ich siedlisk lub siedlisk przyrodniczych objętych ochroną, w tym obszarów Natura 2000 oraz pozostałych formy ochrony przyrody;
3. 3.        rodzaj i skala możliwego oddziaływania musi być rozważana w odniesieniu do uwarunkowań wymienionych w pkt. 1 i 2, przy czym ustalenie rodzaju i skali musi uwzględniać zasięg oddziaływania, transgraniczny charakter oddziaływania, wielkośći złożoność oddziaływania, prawdopodobieństwo oddziaływania, czas trwania, częstotliwości oraz odwracalności oddziaływania.

Postanowienie o zażądaniu oceny oddziaływania na środowisko bądź o zaniechaniu jej przeprowadzenia organ wydaje po zasięgnięciu opinii(art. 64 ust. 1 pkt. 1 u.i.ś.) – co do zasady – regionalnego dyrektora ochrony środowiska (dalej jako RDOŚ)[3]. RDOŚ wydaje opinię w terminie 14 dni od dnia otrzymania wniosku o jej wydanie, uwzględniając kryteria o których mowa w pkt. 1-3 powyżej (art. 64 ust. 3 u.i.ś.) a w razie uznania, że ocena oddziaływania na środowisko winna być przeprowadzona, RDOŚ określa zakres raportu.

W postanowieniu organ właściwy do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach winien „wykazać, że kryteria selekcji były wzięte pod uwagę, wskazać jakie to kryteria i dlaczego przy ich zastosowaniu postanowiono o zażądaniu lub rezygnacji z przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko[4]„.Artykuł 65 ust. 3 u.i.ś. stanowi  natomiast, że oprócz informacji o uwarunkowaniach (kryteriach selekcji), o których mowa w art. 63 ust. 1 u.i.ś., uwzględnionych przy wydawaniu postanowienia, uzasadnienie winno spełniać wymagania wynikające z Kodeksu postępowania administracyjnego (dalej jako k.p.a.). Zgodnie zaś z art. 124 § 2 k.p.a. postanowienie powinno zawierać uzasadnienie faktyczne i prawne, jeżeli służy na nie zażalenie lub skarga do sądu administracyjnego oraz gdy wydane zostało na skutek zażalenia na postanowienie. Na postanowienie o zażądaniu oceny oddziaływania na środowisko służy zażalenie zgodnie z art. 65 ust. 2u.i.ś.natomiast na postanowienie o odstąpieniu od oceny zażalenie nie służy[5]. Jak stwierdził WSA w Białymstoku w wyroku z dnia 29 września 2009 r.  (II SA/Bk 372/09), droga do kwestionowania ostatnio wymienionego postanowienia nie jest zamknięta, gdyż może być ono zaskarżone w odwołaniu od decyzji organu I instancji[6]. Postanowienie o braku obowiązku przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko można więc zakwestionować dopiero w ramach odwołania od decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Wprawdzie w odniesieniu do postanowienia o odstąpieniu od oceny z k.p.a., nie wynika obowiązek uzasadnienia,  jednakże powinność jego sporządzenia można wywieść z art. 65 ust. 3u.i.ś., który odwołując się do k.p.a.,pozostawia temu aktowi prawnemurozstrzygnięcie co do dalszych – oprócz uwzględnionych uwarunkowań z art. 63 ust. 1 u.i.ś. – składników uzasadnienia, a nie co do tego czy w ogóle ma ono być sporządzone. Organ musi więc być w stanie wykazać nie tylko, że zastosował kryteria selekcji, ale też że zastosował je prawidłowo. W sposób szczególny i wyczerpujący przesłanki swojej decyzji organ powinien wytłumaczyć w sytuacji, gdy stwierdza brak konieczności przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko. Organ odwoławczy musi mieć, bowiem możliwość, na co zwraca uwagę również ETS, kontroli czy selekcja została dokonana i czy nastąpiło to w sposób prawidłowy[7]. Wprawdzie w orzecznictwie Trybunału przyjmuje się, że sama decyzja nie musi od razu zawierać powodów, dla których organ zrezygnował z przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko, a wystarczy gdy takie powody zostaną przedstawione na żądanie strony, to jednak z punktu widzenia prawa polskiego poza nielicznymi wyjątkami decyzja (względnie postanowienie) winna być doręczona wraz z uzasadnieniem.

Podsumowując należy stwierdzić, że pod rządami RM z 2010 r. (tj. od  15 listopada 2010 r.) poszukiwanie lub rozpoznawanie złóż kopalin wykonywane metodą otworów wiertniczych o głębokości większej niż 1 000 m, do którego kwalifikuje się wydobywanie gazu łupkowego będzie podlegać pełnej ocenie oddziaływania na środowisko (sporządzeniuraportu i udziału społeczeństwa), w zależności od zawartej w postanowieniu oceny organu właściwego do wydania decyzji środowiskowej, uwzględniającej wszystkie kryteria (uwarunkowania), o których była mowa powyżej (art. 63 ust. 1 pkt. 1-3 u.i.ś.).

Jeżeli natomiast postępowanie w sprawie wydania decyzji środowiskowej zostało wszczęte przed dniem 15 listopada 2010 r. czyli do przedsięwzięcia będzie miało zastosowanie RM z 2004 r., to ocena oddziaływania na środowisko w ogóle nie będzie dla poszukiwania gazu łupkowego wymagana. W świetle RM z 2004 r. poszukiwanielub rozpoznawanie złóż kopalin wykonywane metodą otworów wiertniczych o głębokości większej niż 1 000 m było przedsięwzięciem „podprogowym” (można też mówić o tzw. III grupie przedsięwzięć), dla którego decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach ani ocena oddziaływania na środowisko w ogóle nie była wymagana. Nawiązując do Opinii Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gdańsku (RDOŚ-Gd-OFIV.73.34.2011.MPZ) należy wskazać, że nie ma ona w żaden sposób charakteru wiążącego. Można się jednak spodziewać, że gdyby RDOŚ w Gdańsku w aktualnym stanie prawnym, jako organ właściwy do wydania decyzji środowiskowej bądź organ opiniujący, rozważał konieczność przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko dla przedsięwzięcia polegającego na poszukiwaniu gazu łupkowego (wiercenia o głębokości poniżej 1000 m), to ocena wypadłaby pozytywnie. Wydaje się jednak, że wobec rozdysponowania wszystkich koncesji powyższe nie ma większego znaczenia.

Inną kwestią, na którą zwrócono uwagę w powołanej powyżej opinii RDOŚ jest to, że oprócz samego wykonywania odwiertów wystąpi prawdopodobnie konieczność budowy urządzeń wodnych (zgodnie z opinią obiektów służących do ujmowania wód powierzchniowych oraz podziemnych, budowa murów oporowych). Zgodnie z art. 72 ust. 1 pkt. 6 u.i.ś wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach następuje przed uzyskaniem pozwolenia wodnoprawnego na wykonanie urządzeń wodnych – wydawanego na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne(t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 239, poz. 2019). Stosownie do art. 122 ust. 1 prawa wodnego jeżeli ustawa (prawo wodne) nie stanowi inaczej, pozwolenie wodnoprawne jest wymagane na:

1)   szczególne korzystanie z wód;

2)   regulację wód oraz zmianę ukształtowania terenu na gruntach przylegających do wód, mającą wpływ na warunki przepływu wody;

3)   wykonanie urządzeń wodnych (przez urządzenia wodne rozumie się urządzenia służące kształtowaniu zasobów wodnych oraz korzystaniu z nich, a w szczególności: a)  budowle: piętrzące, upustowe, przeciwpowodziowe i regulacyjne, a także kanały i rowy, b)  zbiorniki, obiekty zbiorników i stopni wodnych c)  stawy rybne oraz stawy przeznaczone do oczyszczania ścieków, rekreacji lub innych celów, d)  obiekty służące do ujmowania wód powierzchniowych oraz podziemnych, e)  obiekty energetyki wodnej, f)  wyloty urządzeń kanalizacyjnych służące do wprowadzania ścieków do wód lub urządzeń wodnych oraz wyloty urządzeń służące do wprowadzania wody do wód lub urządzeń wodnych, g)  stałe urządzenia służące do połowu ryb lub do pozyskiwania innych organizmów wodnych, h)  mury oporowe, bulwary, nabrzeża, pomosty, przystanie, kąpieliska, i)  stałe urządzenia służące do dokonywania przewozów międzybrzegowych);

4)   rolnicze wykorzystanie ścieków, w zakresie nieobjętym zwykłym korzystaniem z wód;

5)   długotrwałe obniżenie poziomu zwierciadła wody podziemnej;

6)   piętrzenie wody podziemnej;

7)   gromadzenie ścieków oraz odpadów w obrębie obszarów górniczych utworzonych dla wód leczniczych;

8)   odwodnienie obiektów lub wykopów budowlanych oraz zakładów górniczych;

9)   wprowadzanie do wód powierzchniowych substancji hamujących rozwój glonów;

10)  wprowadzanie do urządzeń kanalizacyjnych, będących własnością innych podmiotów, ścieków przemysłowych zawierających substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego określone w przepisach wydanych na podstawie art. 45a ust. 1 prawa wodnego.

 

Realizacja takich przedsięwzięć również powinna być oceniona z punktu widzenia tego, czy nie można ich zaliczyć do przedsięwzięć zawsze znacząco oddziałujących na środowisko –  § 2 RM z 2010 r.[8] lub potencjalnie znacząco oddziałujących na środowisko § 3 RM z 2010 r.[9]Jeżeli kwalifikacja wypadnie pozytywnie, to wydanie decyzji środowiskowej oraz przeprowadzenie oceny oddziaływania na środowisko zawsze (przedsięwzięcie z § 2 RM z 2010 r.) bądź w zależności od oceny organu (przedsięwzięcie z § 3 RM z 2010 r.) będzie wymagane przed uzyskaniem pozwolenia wodnoprawnego na wykonanie urządzeń wodnych – wydawanego na podstawie ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne.

Wydobywanie gazu łupkowego

 

Przedsięwzięcie polegające na wydobywaniu gazu ziemnego zostało zaliczone do przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko, jeżeli ilość wydobywanego surowca jestwiększa niż 500 000 m³ na dobę lub wydobywanie następuje z obszarów morskich Rzeczypospolitej Polskiej (§ 2 ust. 1 pkt 24 RM z 2010 r.)[10]. Wydobywanie gazu ziemnego w mniejszych ilościach należy do przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko – § 3 ust. 1 pkt. 41RM z 2010 r. wydobywanie kopalin ze złoża metodą podziemną inne niż wymienione w § 2 ust. 1 pkt 27 lit. b (podziemną o wydobyciu kopaliny nie mniejszym niż 100 000 m³ na rok) lub metodą otworów wiertniczych inne niż wymienione w § 2 ust. 1 pkt 24 (wydobywanie ze złoża gazu ziemnego, ropy naftowej oraz jej naturalnych pochodnych, w ilości większej niż 500 t na dobę w przypadku ropy naftowej i jej naturalnych pochodnych lub większej niż 500 000 m³ na dobę w przypadku gazu ziemnego, oraz wydobywanie ropy naftowej i jej naturalnych pochodnych lub gazu ziemnego z obszarów morskich Rzeczypospolitej Polskiej) a więc w ilościach mniejszych niż 500 000 m³ na dobę. W odniesieniu do pierwszych przedsięwzięć ocena oddziaływania na środowisko będzie zawsze wymagana przez uzyskaniem koncesji na wydobywanie kopalin, w drugim przypadku przeprowadzenie oceny będzie zależało od selekcji indywidualnej dokonanej przez właściwy organ (patrz wyżej)

Postępowanie w sprawie przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000 (tzw. ocena habitatowa)

 

Zgodnie z art. 96 ust. 1 u.i.ś. organ właściwy do wydania decyzji wymaganej przed rozpoczęciem realizacji przedsięwzięcia, innego niż przedsięwzięcie mogące znacząco oddziaływać na środowisko, które nie jest bezpośrednio związane z ochroną obszaru Natura 2000 lub nie wynika z tej ochrony, jest obowiązany do rozważenia, przed wydaniem tej decyzji, czy przedsięwzięcie może potencjalnie znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000.Chodzi tu o wszystkie inne przedsięwzięcia, aniżeli te mogące zawsze znacząco oddziaływać na środowisko (grupa I) i mogące potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko (grupa II), gdyż dla nich ocena oddziaływania na obszary Natura 2000 następuje w ramach postępowania o wydanie decyzji środowiskowej (w jego ramach rozważany jest również wpływ tych przedsięwzięć na obszary Natura 2000).W tym kontekście jest też czasami mowa o tzw. III grupie przedsięwzięć.

Podsumowując, rozstrzygnięcie czy w ogóle istnieje obowiązek przeprowadzenia oceny habitatowej nie jest zależne od umieszczenia na jakiejkolwiek liście (w określonej grupie), a jedynie od tego, czy istnieje możliwość znaczącego oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000. Ocena habitatowa może być natomiast, jeżeli chodzi o procedurę, przeprowadzana na dwa sposoby (w tym przypadku ma znaczenie zakwalifikowanie przedsięwzięcia, do określonej grupy):

1. w odniesieniu do przedsięwzięć nienależących ani do I ani do II grupy w drodzeuzgodnienia RDOŚ (opis procedury zob. poniżej)
2. w odniesieniu do przedsięwzięć należących do grupy I i II w ramach decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach

• grupa I w ramach raportu, który obejmuje także oddziaływanie planowanego przedsięwzięcia na obszary Natura 2000;
• grupa II w ramach kryteriów, które właściwy organ bierze pod uwagę przy wydawaniu postanowienia o żądaniu przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko bądź o odstąpieniu od tego żądania, przy czym jeżeli stwierdzony zostanie wpływ na  obszary Natura 2000 to nawet gdyby inne kryteria przemawiały za odstąpieniem od „ogólnej” oceny oddziaływania na środowisko to organ powinien wydać postanowienie o jej przeprowadzeniu (zażądać raportu od inwestora)[11].

 

Rozważenie potrzeby oceny habitatowej powinno nastąpić przed wydaniem decyzji wymaganej dla realizacji przedsięwzięcia (dalej jako decyzja główna) przy czy chodzi tu w szczególności (wyliczenie przykładowe) o:

1) decyzje, o których mowa w art. 72 ust. 1 u.i.ś. – nie dotyczące przedsięwzięć z grupy I lub II;

2) koncesje inne niż wymienione w art. 72 ust. 1 pkt 4 u.i.ś. (tj. inne niż koncesja na poszukiwanie lub rozpoznawanie złóż kopalin, na wydobywanie kopalin ze złóż, na bezzbiornikowe magazynowanie substancji oraz składowanie odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych) wydawane na podstawie ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 228, poz. 1947);

3) pozwolenie wodnoprawne, inne niż wymienione w art. 72 ust. 1 pkt 6 u.i.ś. (tj. inne niż pozwolenie wodnoprawnego na wykonanie urządzeń wodnych) – wydawane na podstawie ustawy prawa wodnego;

4) zezwolenie na usunięcie drzew lub krzewów – wydawane na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz.U. z 2009 r. nr 151, poz. 1220);

5) pozwolenie na wznoszenie i wykorzystywanie sztucznych wysp, konstrukcji i urządzeń w polskich obszarach morskich – wydawane na podstawie ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej (Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1502, ze zm. ).

Organ właściwy do wydania „decyzji głównej” rozważa potrzebę przeprowadzenia oceny habitatowej a w razie uznania, że jest ona potrzebna, nakłada na inwestora w drodze postanowienia obowiązek przedstawienia stosownych dokumentów RDOŚ.Jeżeli na podstawie przekazanych dokumentów – uwzględniając łącznie uwarunkowania, o których mowa w art. 63 ust. 1 u.i.ś., w odniesieniu do oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000, w szczególności w odniesieniu do integralności i spójności tych obszarów, oraz biorąc pod uwagę skumulowane oddziaływanie przedsięwzięcia z innymi przedsięwzięciami – RDOŚ dojdzie do wniosku, że  przedsięwzięcie może znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000, wydaje postanowienie o obowiązku przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000. W postanowieniu tym RDOŚ stwierdza obowiązek sporządzenia raportu i określa jego zakres. W przypadku uznania, że przedsięwzięcie nie będzie znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000 RDOŚ stwierdza w postanowieniu brak obowiązku przeprowadzenia oceny habitatowej.

Po przeprowadzeniu oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000 RDOŚ wydaje postanowienie w sprawie uzgodnienia warunków realizacji przedsięwzięcia w zakresie oddziaływania na obszar Natura 2000. Przed wydaniem ww. postanowienia RDOŚ zwraca się do organu właściwego do wydania „decyzji głównej” o zapewnienie możliwości udziału społeczeństwa, przekazując temu organowi raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na obszar Natura 2000.      Organ właściwy do wydania „decyzji głównej” przekazuje RDOŚ zgłoszone przez społeczeństwo uwagi i wnioski oraz protokół z rozprawy administracyjnej otwartej dla społeczeństwa, jeżeli była przeprowadzona. RDOŚ rozpatruje uwagi i wnioski zgłoszone przez społeczeństwo a następnie wydaje postanowienie:

uzgadniające warunki realizacji przedsięwzięcia – jeżeli brak znaczącego negatywnego oddziaływania na obszary Natura 2000 bądź zachodzą wyjątki z art. 34 ustawy o ochronie przyrody;

odmawiające uzgodnienia warunków realizacji przedsięwzięcia – jeżeli przedsięwzięcie będzie znacząco negatywnie oddziaływać na obszary Natura 2000 i nie zachodzą wyjątki z art. 34 ustawy o ochronie przyrody (wówczas  następuje również odmowa wydania „decyzji głównej”).

Postanowienie wymaga uzasadnienia i wiąże organ wydający „decyzję główną”.

 

Udział społeczeństwa w postępowaniu w sprawie oceny oddziaływania na środowisko

 

Udział społeczeństwa przewidziany jest w postępowaniu:

• w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, jeżeli jest przeprowadzana ocena oddziaływania na środowisko (tj. zawsze w odniesieniu do przedsięwzięć z grupy I, a w odniesieniu do przedsięwzięć z grupy II, jeżeli organ w postanowieniu stwierdził konieczność przeprowadzenia oceny);
• w sprawie wydania decyzji, w ramach której wymagana jest ponowna ocena oddziaływania na środowisko;
• w postępowaniach w przedmiocie wydania jakiejkolwiek decyzji, jeżeli przeprowadzana jest ocena oddziaływania na obszar Natura 2000 w formie uzgodnienia z RDOŚ (ocena habitatowa).

Uczestniczyć w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa może brać każdy. Nie ma więc znaczenia, czy chodzi o osobę fizyczną, osobę prawną, czy też podmiot niemający osobowości prawnej. Nie jest również istotne obywatelstwo ani posiadanie interesu faktycznego bądź prawnego.

W ramach postępowania zapewniającego udział społeczeństwa można wyróżnić kilka etapów:

1. 1.        podanie do publicznej wiadomości informacji o wszczęciu postępowania wymagającego udziału społeczeństwa (art. 33 u.i.ś precyzuje treść powiadomienia oraz wskazuje zakres dokumentacji, z którą każdymoże się zapoznać).Zasadniczo ogłoszenie powinno nastąpić w momencie kiedy organ ma już do dyspozycji raport, gdyż należy on do dokumentacji, z którą społeczeństwo ma prawo się zapoznać (trzeba wskazać miejsce i czas kiedy można się zapoznać). Oznacza to, że w przypadku przedsięwzięć z I grupy ogłoszenie powinno nastąpić z chwilą złożenia wniosku (chyba że inwestor wystąpił o określenie zakresu raportu), zaś w przypadku przedsięwzięć z II grupy w okresie późniejszym. Powiadomienie powinno być zamieszczone w takim czasie, aby umożliwiało wczesny i skuteczny udział społeczeństwa a ponadto w momencie, gdy wszystkie możliwe rozwiązania (alternatywy) są jeszcze otwarte;
2. 2.        możliwość zapoznania się z dokumentacją postępowania;
3. 3.        składanie uwag i wniosków;
4. 4.        rozpatrzenie złożonych uwag i wniosków przez organ;
5. 5.        możliwość (może ale nie ma konieczności) przeprowadzenia otwartej dla społeczeństwa rozprawy administracyjnej;
6. 6.        podanie do publicznej informacji o wydanej decyzji i o możliwościach zapoznania się z jej treścią.

Ad 3) Uwagi i wnioski mogą być wnoszone w formie pisemnej, ustnej lub za pomocą środków komunikacji elektronicznej (bez konieczności podpisu elektronicznego). Muszą być wniesione w terminie 21 dni, liczonym od daty podania informacji do publicznej wiadomości. W przeciwnym razie będą pozostawione bez rozpoznania.

Ad 4) Organ prowadzący postępowanie:

1) rozpatruje uwagi i wnioski;

2) w uzasadnieniu decyzji, niezależnie od wymagań wynikających z przepisów k.p.a., podaje informacje o udziale społeczeństwa w postępowaniu oraz o tym, w jaki sposób zostały wzięte pod uwagę i w jakim zakresie zostały uwzględnione uwagi i wnioski zgłoszone w związku z udziałem społeczeństwa.

Rozpatrzenie oznacza zapoznanie się z wnioskiem lub uwagą, ich przeczytanie i analizę. Organ nie jest w żadnym stopniu związany wnioskami lub uwagami, ale musi je rozpatrzyć. W uzasadnieniu decyzji organ powinien odnieść się do każdej uwagi i wniosku odrębnie.  Nie oznacza to, że wymagana jest personifikacja uwag i wniosków. Organ ma wskazać w jaki sposób złożone uwagi i wnioski wpłynęły na jego stanowisko, a więc czy przekonały organ do wydania decyzji odmownej, albo korekty stanowiska, czy też do częściowego tylko uwzględnienia wniosku.

Udział organizacji ekologicznych jako element udziału społeczeństwa

Organizacja ekologiczna może brać udział w postępowaniu na prawach strony:

• musi być organizacją ekologiczną tj. organizacją społeczną, której statutowym celem jest ochrona środowiska;
• dokonać zgłoszenie do organu;
• w statucie organizacji muszą być cele związane z ochroną środowiska i organizacja musi się na nie powołać.

Jest to podmiot na prawach strony a nie strona, co oznacza, że może on podejmować czynności procesowe zmierzające do ochrony wartości, do których odwołuje się statut takiej organizacji ekologicznej. Nie może ona natomiast samodzielnie cofnąć wniosku czy środka odwoławczego, chyba że środek lub wniosek od niej pochodzą. Nie może więc dysponować przedmiotem postępowania.

Organizacja ekologiczna może również przystąpić do już toczącego się postępowania na etapie odwołania (nie musi brać udziału w postępowaniu przed organem administracyjnym pierwszej instancji),musi jednak uzasadnić zgłoszenie celami statutowymi.Organizacji ekologicznej służy również skarga do sądu administracyjnego od decyzji wydanej w postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa, jeżeli jest to uzasadnione celami statutowymi tej organizacji, także w przypadku, gdy nie brała ona udziału w określonym postępowaniu wymagającym udziału społeczeństwa (art. 44 ust. 3 u.i.ś.)

Koncesje na poszukiwanie i rozpoznawanie kopalin oraz na ich wydobywanie

 

Zgodnie z art. 22 ust. 1 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. nr 163, poz. 981 dalej jako p.g.g.) poszukiwanie lub rozpoznawanie złóż gazu ziemnego a także jego wydobywanie ze złoża wymagają koncesji, której udziela minister właściwy do spraw środowiska.

Stronami postępowania o udzielenie koncesji są w odniesieniu do działalności wykonywanej w granicach nieruchomości gruntowych jedynie (chyba że ustawa stanowi inaczej) ich właściciele (użytkownicy wieczyści).Stronami postępowań prowadzonychnie są właściciele (użytkownicy wieczyści) nieruchomości znajdujących się poza granicami projektowanego albo istniejącego obszaru górniczego lub miejscami wykonywania robót geologicznych. Uwaga – jeżeli liczba stron przekroczy 20 zawiadamianie o decyzjach i innych czynnościach następuje za pośrednictwem BIP-u oraz w sposób zwyczajowo przyjęty w danych miejscowościach (czyli np. tablica ogłoszeń w gminie), nie ma więc obowiązku indywidualnego doręczania.

Jeżeli koncesja jest poprzedzona decyzją o środowiskowych uwarunkowaniach podjętą w postępowaniu toczącym się z udziałem społeczeństwa, w postępowaniu koncesyjnym nie stosuje się przepisów o udziale organizacji społecznych. W takim wypadku organizacja społeczna (w tym ekologiczna) nie może w ogóle uczestniczyć w postępowaniu.

 

We wniosku o udzielenie koncesji na poszukiwanie lub rozpoznawanie złoża kopaliny określa się również cel, zakres i rodzaj prac geologicznych oraz zamieszcza się informację o pracach, które mają być wykonywane dla osiągnięcia zamierzonego celu, w tym ich technologiach.W przypadku zamierzonego wykonywania robót geologicznych (wykonywanie w ramach prac geologicznych wszelkich czynności poniżej powierzchni terenu, w tym przy użyciu środków strzałowych, a także likwidacja wyrobisk po tych czynnościach) do wniosku dołącza się 2 egzemplarze projektu robót geologicznych.

Projekt robót geologicznych określa w szczególności:

• cel zamierzonych robót oraz sposób jego osiągnięcia;
• rodzaj dokumentacji geologicznej mającej powstać w wyniku robót geologicznych;
• harmonogram robót geologicznych;
• przestrzeń, w obrębie której mają być wykonywane roboty geologiczne;
• przedsięwzięcia konieczne ze względu na ochronę środowiska, w tym wód podziemnych, sposób likwidacji wyrobisk, otworów wiertniczych, rekultywacji gruntów, a także czynności mające na celu zapobieżenie szkodom powstałym wskutek wykonywania zamierzonych robót.

Jeżeli dla danego przedsięwzięcia nie jest wymagana koncesja to projekt robót geologicznych zatwierdzany jest decyzją wydawaną przez organ administracji geologicznej, w przypadku gdy koncesja jest konieczna (przypadek gazu ziemnego) zatwierdzenie projektu prac geologicznych następuje w decyzji o udzieleniu koncesji.

Uwagi praktyczne:

W celu ustalenia zakresu robót i ich kolejności (aby podjąć ewentualną obronę i przeciwdziałać szkodom w środowisku) zasadne byłoby uzyskanie dostępu do treści koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie kopalin na podstawie art. 10 ustawy o dostępie do informacji publicznej z dnia 6 września 2001 r. (Dz.U. Nr 112, poz. 1198) przez złożenie wniosku do organu, tj. w tym przypadku do Ministerstwa Środowiska, konkretnie zaś do Centrum Informacji o Środowisku (jednostki organizacyjnej podległej Ministrowi Środowiska, utworzonej w celu prowadzenia działalności informacyjnej dotyczącej środowiska i jego ochrony: centrum@cios.gov.pl). We wniosku należy co najmniej podać imię i nazwisko, adres wnioskującego, wskazać sposób udostępnienia danych (najlepiej drogą elektroniczną) a także bliższe dane dotyczące tego, o jaką koncesję (na rzecz kogo wydaną i dla jakiej lokalizacji) chodzi. Udostępnienie informacji (wyszukanie decyzji i jej zeskanowanie) jest odpłatne. Jeżeli chodzi o projekt robót geologicznyc,h to jest on załącznikiem wniosku o wydanie koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie kopalin i jego treść należałoby uzyskać w identyczny sposób jak treść koncesji.

Uzyskanie treści koncesji może być istotne z praktycznego punktu widzenia w celu sprawdzania czy inwestor postępuje zgodnie z koncesją i przyjętymi w niej  zobowiązaniami oraz ewentualnego zwrócenia uwagi na te naruszenia organowi koncesyjnemu Ministrowi Środowiska. W świetle bowiem art. 37 p.g.g. „Jeżeli przedsiębiorca narusza wymagania ustawy, w szczególności dotyczące ochrony środowiska lub racjonalnej gospodarki złożem, albo nie wypełnia warunków określonych w koncesji, w tym nie podejmuje określonej nią działalności albo trwale zaprzestaje jej wykonywania, organ koncesyjny wzywa do niezwłocznego usunięcia naruszeń. Organ koncesyjny może, w drodze decyzji, określić termin i sposób usunięcia stwierdzon ych naruszeń.” Jeżeli zaś przedsiębiorca stwierdzonych naruszeń nie usunął lub nie wykonał decyzji, organ koncesyjny może cofnąć koncesję lub ograniczyć jej zakres, bez odszkodowania.

 

Ten, kto uzyskał koncesję na poszukiwanie lub rozpoznawanie złoża kopaliny albo uzyskał decyzję o zatwierdzeniu projektu robót geologicznych, zgłasza zamiar rozpoczęcia robót geologicznych:

1. właściwemu organowi administracji geologicznej, którym jest marszałek województwa jako organ I instancji,
2. wójtowi(burmistrzowi, prezydentowi miasta) a na obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej  terenowemu organowi administracji morskiej oraz
3. organowi nadzoru górniczego – jeżeli do robót geologicznych stosuje się wymagania dotyczące ruchu zakładu górniczego.

Zgłoszenia dokonuje się na piśmie, najpóźniej na 2 tygodnie przed zamierzonym terminem rozpoczęcia robót geologicznych, określając zamierzone terminy rozpoczęcia i zakończenia robót geologicznych, ich rodzaj i podstawowe dane dotyczące robót geologicznych oraz imiona i nazwiska osób sprawujących dozór i kierownictwo, a także numery świadectw stwierdzających kwalifikacje do wykonywania tych czynności.

 

Uwagi praktyczne:

Wniosek o udostępnienie zgłoszenia zamiaru rozpoczęcia robót geologicznych (można też próbować wnieść o zestawienie zgłoszeń dotyczących poszukiwania gazu łupkowego za wskazany okres) należałoby również – w oparciu art. 10 ustawy o dostępie do informacji publicznej- zgłosić do właściwego marszałka województwa lub właściwego wójta (burmistrza lub prezydenta miasta). Zasady składania wniosku są identyczne jak opisane powyżej.

Wyniki prac geologicznych, wraz z ich interpretacją, określeniem stopnia osiągnięcia zamierzonego celu wraz z uzasadnieniem, przedstawia się w dokumentacji geologicznej. Dokumentację geologiczną przedkłada się właściwemu organowi administracji geologicznej (w odniesieniu do gazu łupkowego będzie to minister właściwy do spraw środowiska) w celu zatwierdzenia w drodze decyzji.Jeżeli dokumentacja geologiczna nie odpowiada wymaganiom prawa albo powstała w wyniku działań niezgodnych z prawem, właściwy organ administracji geologicznej odmawia jej zatwierdzenia. Zmiany dokumentacji geologicznej dokonuje się przez sporządzenie dodatku. Do postępowania z dodatkiem do dokumentacji geologicznej stosuje się wyżej wymienione zasady. W przypadku stwierdzenia istotnych różnic między dokumentacją geologiczną a stanem rzeczywistym, w tym warunkami zagospodarowania wód podziemnych, właściwy organ administracji geologicznej może, w drodze decyzji, nakazać zmianę dokumentacji geologicznej, a w razie potrzeby – wykonanie dodatkowych prac geologicznych. Decyzja ta określa termin przedłożenia dodatku do dokumentacji geologicznej.

Uwagi praktyczne:

Prawo do dokumentacji geologicznej przysługuje Skarbowi Państwa. Jednakże podmiotowi, który wykonał prace będące źródłem informacji (czyli inwestor, który przeprowadził i sfinansował poszukiwania lub rozpoznawanie złoża) przysługuje w okresie 5 lat wyłączne prawo do korzystania z informacji geologicznej w celu ubiegania się o wykonywanie działalności polegającej na wydobywaniu kopalin. Wydaje się więc, że uzyskanie dostępu do dokumentacji geologicznej będzie trudne, w każdym razie należy liczyć się z odmową udostępnienia w szczególności z uwagi na tajemnicę przedsiębiorstwa, a od dnia 29 grudnia 2011 r. (wejście w życie nowelizacji ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej) z uwagi na ważny interes gospodarczy państwa. Licząc się z powyższymi trudnościami można podjąć próbę wystąpienia do organu zatwierdzającego dokumentację geologiczną (tj. Ministra Środowiska) z wnioskiem o udostępnienie (zasady składania wniosku identyczne jak powyżej).

Do robót geologicznych służących poszukiwaniu i rozpoznawaniu złóż kopalin, a także robót geologicznych służących innym celom, wykonywanych z użyciem środków strzałowych albo wykonywanych na głębokości większej niż 100 m albo wykonywanych na obszarze górniczym utworzonym w celu wykonywania działalności metodą robót podziemnych albo metodą otworów wiertniczych stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zakładu górniczego i jego ruchu oraz ratownictwa górniczego.

 

Ruch zakładu górniczego prowadzi się w sposób zgodny z przepisami prawa, w szczególności na podstawie planu ruchu zakładu górniczego, a także zgodnie z zasadami techniki górniczej. Plan ruchu zakładu górniczego sporządza przedsiębiorca, odrębnie dla każdego zakładu górniczego.

Plan ruchu zakładu górniczego określa strukturę organizacyjną zakładu górniczego, w szczególności przez wskazanie stanowisk osób kierownictwa i dozoru ruchu orazszczegółowe przedsięwzięcia niezbędne w celu zapewnienia: a) wykonywania działalności objętej koncesją, b) bezpieczeństwa powszechnego,  c) bezpieczeństwa pożarowego,  d) bezpieczeństwa osób przebywających w zakładzie górniczym, w szczególności dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, e) racjonalnej gospodarki złożem, f) ochrony elementów środowiska, g) ochrony obiektów budowlanych, h) zapobiegania szkodom i ich naprawy.

Plan ruchu zakładu górniczego zatwierdza właściwy organ nadzoru górniczego (tj.dyrektor okręgowego urzędu górniczego w drodze decyzji, po uzyskaniu opinii właściwego wójta (burmistrza, prezydenta miasta).

Uwagi praktyczne:

O udostępnienie decyzji o zatwierdzeniu planu ruchu zakładu górniczego, samego planu ruchu, a także ewentualnie opinii wójta należałoby się zwrócić do właściwego dyrektora okręgowego urzędu górniczego w trybie art. 10 ustawy o dostępie do informacji publicznej z dnia 6 września 2001 r. Przy występowaniu z wnioskiem obowiązują identyczne zasady jak wskazane powyżej.

W sytuacji, gdy dany podmiot jest w posiadaniu wskazanej powyżej dokumentacji (w szczególności koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie gazu ziemnego oraz planu ruchu) możliwe jest śledzenie, czy inwestor prowadzi roboty zgodnie z tą dokumentacją a w razie pojawienia się wątpliwości lub dostrzeżenia zagrożeń można poinformować organ nadzoru górniczego tj. właściwego dla danej inwestycji dyrektora urzędu górniczego. Organ ten sprawuje nadzór i kontrolę nad ruchem zakładu górniczego m.in. w zakresie ochrony środowiska i gospodarki złożem oraz zapobiegania szkodom.

Właściwy organ posiada następujące kompetencje nadzoru górniczego:

1) nakazuje usunięcie nieprawidłowości powstałych wskutek naruszenia przepisów stosowanych w ruchu zakładu górniczego lub warunków określonych w planie ruchu zakładu górniczego;

2) w przypadku bezpośredniego zagrożenia dla zakładu górniczego, jego pracowników, bezpieczeństwa powszechnego lub środowiska, może w całości lub w części wstrzymać ruch tego zakładu lub jego urządzeń, określając warunki wznowienia ruchu tego zakładu lub urządzeń;

3) może nakazać podjęcie niezbędnych środków profilaktycznych, w tym skierowanie określonego zagadnienia do rozpatrzenia przez komisję powołaną przez Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego mających za zadanie opiniowanie stanu bezpieczeństwa powszechnego, związanego z ruchem zakładu górniczego, stanu bezpieczeństwa pracy w górnictwie oraz stanu rozpoznania i zwalczania zagrożeń w zakładach górniczych;

4) może nakazać dokonanie określonych czynności, niezbędnych dla zapewnienia prawidłowego prowadzenia ruchu zakładu górniczego, innych niż środki profilaktyczne.

Decyzje nadzoru górniczego podjęte w powyższym zakresie podlegają rygorowi natychmiastowej wykonalności.

Ponadto, organ nadzoru górniczego może przy wykonywaniu nadzoru i kontroli:

1) badać prawidłowość rozwiązań stosowanych lub przewidzianych przez przedsiębiorcę do stosowania, także przez skierowanie określonego zagadnienia do rozpatrzenia przez komisję, o której mowa powyżej;

2) może dokonywać pomiarów służących ocenie stanu bezpieczeństwa w zakładzie górniczym oraz ocenie stanu bezpieczeństwa powszechnego lub środowiska w związku z ruchem zakładu górniczego, za pomocą:

a) urządzeń przenośnych, lub

b) w przypadkach uzasadnionych wysokim poziomem zagrożenia naturalnego – urządzeń stacjonarnych, zabudowanych w zakładzie górniczym na koszt przedsiębiorcy w sposób określony w decyzji wydanej przez ten organ.

Można też,w drodze decyzji, nakazać przedsiębiorcy sprawdzenie prawidłowości rozwiązań, o których mowa w pkt 1 powyżej, lub dokonanie pomiarów, o których mowa w pkt. 2 powyżej, w tym w sposób określony przez ten organ.

Określone uprawnienia w zakresie kontroli zgodności działania inwestora z ustawą ma również organ administracji geologicznej (marszałek województwa [zasada] działający przy pomocy geologa wojewódzkiego, z wyjątkiem spraw zastrzeżonych do właściwości starosty działającego przy pomocy geologa powiatowego oraz do właściwości ministrawłaściwego do spraw środowiska, działającego przy pomocy Głównego Geologa Kraju, będącego sekretarzem lub podsekretarzem stanu w urzędzie obsługującym ministra) W przypadku stwierdzenia, że działalność określona ustawą jest wykonywana:

1) z naruszeniem warunków określonych w koncesji,

2) bez zatwierdzonego projektu robót geologicznych lub z naruszeniem określonych w nim warunków,

3) bez przedłożonego projektu robót geologicznych, który nie podlega zatwierdzeniu, lub z naruszeniem określonych w nim warunków

– właściwy organ administracji geologicznej, w drodze decyzji, odpowiednio wstrzymuje działalność, nakazuje niezwłoczne usunięcie stwierdzonych uchybień, a w przypadku potrzeby nakazuje podjęcie czynności mających na celu doprowadzenie środowiska do należytego stanu. Decyzje te podlegają rygorowi natychmiastowej wykonalności.

Odpowiedzialność za szkody

 

Zgodnie z art. 144 p.g.g. właściciel nie może sprzeciwić się zagrożeniom spowodowanym ruchem zakładu górniczego, który jest prowadzony zgodnie z ustawą. Może on jednak żądać naprawienia wyrządzonej tym ruchem szkody, na zasadach określonych ustawą. Uprawnienia powyższe przysługują też podmiotom, którym do nieruchomości służy inne niż własność prawo majątkowe (tj. użytkowanie wieczyste, ograniczone prawo rzeczowe, prawo najmu, dzierżawy).W razie spełnienia tych okoliczności przedsiębiorca odpowiada na zasadach określonych w prawie geologicznym i górniczym, a w razie braku regulacji w oparciu o przepisy kodeksu cywilnego (art. 145 p.g.g.). Z powołanego przepisu wynika, że właściciel nie może sprzeciwić się oddziaływaniu zakładu górniczego nawet jeżeli przekracza ono przeciętną miarę, jeżeli ruch zakładu odbywa się zgodnie z ustawą. Wyłącza to możliwość korzystania z roszczenia opartego na art. 144 k.c. w zw. z art. 222 §  2 k.c. a więc roszczenia o zaniechanie naruszeń. W takim przypadku można jedynie żądać naprawienia wynikłej z naruszeń szkody. Z przepisu, który mówi o odpowiednim stosowaniu przepisów prawa geologicznego do podmiotów, których prawa majątkowe są zagrożone można wyprowadzić wniosek, że ograniczenia powyższe (brak możliwości sprzeciwu wobec oddziaływania zakładu górniczego) nie dotyczy sytuacji, w których zagrożone są dobra osobiste określonych podmiotów (np. zdrowie lub życie).

Jeżeli nie zachodzą powyższe okoliczności (zagrożenia spowodowane ruchem zakładu zgodnym z ustawą) przedsiębiorca odpowiada za szkodę na zasadach określonych w kodeksie cywilnym (zasady ogólne).

W oparciu o powyższe można rozróżnić:1) szkody powstałe wskutek ruchu zakładu górniczego zgodnego z prawem, do których stosuje się w pierwszej kolejności przepisy p.g.g. a w zakresie nieuregulowanym przepisy kodeksu cywilnego oraz 2) szkody powstałe wskutek ruchu zakładu niezgodnego z prawem, do których zastosowanie mają przepisy kodeksu cywilnego.

 

Ad 1)

Z prawa geologicznego i górniczego wynika, że odpowiedzialność za szkodę ponosi przedsiębiorca prowadzący ruch zakładu górniczego, wskutek którego wystąpiła szkoda. Przez ruch zakładu należy rozumieć ogół funkcjonowania przedsiębiorstwa w określonym miejscu i czasie, nie wyłączając okresów przestojów, awarii itp.[12]. Pojęcie ruchu zakładu ujmowane jest bardzo szeroko, przy czym chodzi tu jedynie o działania zgodne z prawem (zgodne z koncesją, planem ruchu). W pozostałym zakresie jeżeli chodzi o przesłanki odpowiedzialności to p.g.g. odsyła do kodeksu cywilnego, w tym do art. 435 k.c., który reguluje odpowiedzialność przedsiębiorcy za szkody spowodowane ruchem zakładu. Do istoty odpowiedzialności na zasadzie ryzyka, o którą chodzi w art. 435 k.c., należy jej niezależność od winy podmiotu zobowiązanego do naprawienia szkody. Przedsiębiorca może uwolnić się od odpowiedzialności jedynie w przypadku wykazania, że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej, wyłącznie z winy poszkodowanego lub wyłącznie z winy osoby trzeciej, za którą przedsiębiorca odpowiedzialności nie ponosi. Jeżeli nie można ustalić, kto wyrządził szkodę, odpowiada za nią przedsiębiorca, który w dniu ujawnienia się szkody ma prawo prowadzić w obszarze górniczym, w granicach którego wystąpiła szkoda, działalność regulowaną ustawą. Jeżeli szkoda nastąpiła także z innych przyczyn niż ruch zakładu górniczego, odpowiedzialność przedsiębiorcy prowadzącego ruch zakładu oraz innych podmiotów jest solidarna. Odpowiedzialność przedsiębiorcy oraz podmiotów trudniących się zawodowo wykonywaniem powierzonych im przez tego przedsiębiorcę czynności jest solidarna. Przez szkodę należy zgodnie z art. 361 § 2 k.c. rozumieć zarówno straty (np. zniszczenie upraw) jak i utracone korzyści (np. utrata plonów). Ciężar wykazania szkody spoczywa na poszkodowanym właścicielu nieruchomości.

W zakresie sposobu naprawienia szkody od wyboru poszkodowanego zależy, czy nastąpi to przez przywrócenie stanu poprzedniego czy też przez zapłatę oznaczonej sumy pieniężnej. Tylko w wypadku, gdyby przywrócenie stanu poprzedniego byłoby niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu. Prawo geologiczne i górnicze wskazuje przykładowo w jaki sposób może nastąpić przywrócenie stanu poprzedniego wymieniając, dostarczenie gruntów, obiektów budowlanych, urządzeń, lokali, wody lub innych dóbr tego samego rodzaju, a w odniesieniu do gruntów rolnych lub leśnych zdegradowanych lub zdewastowanych przywrócenie następ uje w sposób określony przepisami o ochronie tych gruntów.      Jeżeli poszkodowany poniósł nakłady na naprawienie szkody, odszkodowanie ustala się z uwzględnieniem wartości uzasadnionych nakładów.

Roszczenia, o którym mowa powyżej przedawniają się z upływem 5 lat od dnia dowiedzenia się o szkodzie. Warunkiem dochodzenia naprawienia powyższych szkód jest wyczerpanie postępowania ugodowego. W tym celu należy sprecyzować roszczenie o naprawienie szkody (czego się podmiot domaga i w jakiej wysokości) i skierować odpowiednie wezwanie do zawarcia ugody do przedsiębiorcy. Jeżeli przedsiębiorca odmówi bądź nie udzieli odpowiedzi w terminie 30 dni(chyba że sam wzywający udzieli dłuższego terminu na odpowiedź) od dnia doręczenia (najlepiej wezwanie wysłać za zwrotnym potwierdzeniem odbioru) można wystąpić na drogę sądową. Ugoda zawarta w formie aktu notarialnego stanowi tytuł egzekucyjny w rozumieniu przepisów Kodeksu postępowania cywilnego (oznacza to, że można pominąć etap sądowy dochodzenia roszczenia, jeżeli przedsiębiorca nie realizuje ugody; wówczas jedynie występuje się o nadanie aktowi notarialnemu klauzuli wykonalności przez sąd i można egzekwować roszczenia przez komornika).

W celu natychmiastowego zapobieżenia szkodzie lub jej dalszym skutkom sąd może nakazać podjęcie koniecznych czynności. Jeżeli obowiązek ten obciąża poszkodowanego, sąd może nakazać, aby podmiot, do którego jest kierowane roszczenie, niezwłocznie wypłacił odpowiednią kwotę pieniężną. W przypadku powstania szkody w postaci zaniku wody lub utraty jej przydatności, podmiot, do którego jest kierowane roszczenie, do czasu naprawienia szkody, jest obowiązany bezpłatnie dostarczać poszkodowanemu niezbędną ilość wody.

Ad 2)

Jak już wskazano wcześniej art. 435 k.c. przewiduje odpowiedzialność prowadzącego na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.Poszkodowany musi udowodnić ruch przedsiębiorstwa, szkodę oraz związek przyczynowy między ruchem a szkodą. Odpowiedzialność przedsiębiorcy oparta jest na zasadzie ryzyka, dlatego nie trzeba wykazywać zawinienia po jego stronie. Pojęcie ruchu przedsiębiorstwa dotyczy funkcjonowania przedsiębiorstwa jako całości, a nie tylko ruchu jego poszczególnych urządzeń lub elementów. O zaistnieniu związku przyczynowego można mówić wówczas, gdy szkoda nastąpiła w wyniku zdarzenia funkcjonalnie powiązanego z działalnością przedsiębiorstwa, choćby nie było bezpośredniej zależności pomiędzy użyciem sił przyrody a szkodą. Przesłanki zwolnienia się przedsiębiorcy od odpowiedzialności wskazano w pkt. 1powyżej.

W sytuacji zaistnienia zagrożenia szkodą (np. zagrożenia pozbawienia lub skażenia wody) można też powołać się na art. 439 k.c., zgodnie z którym „ten, komu wskutek zachowania się innej osoby, w szczególności wskutek braku należytego nadzoru nad ruchem kierowanego przez nią przedsiębiorstwa lub zakładu albo nad stanem posiadanego przez nią budynku lub innego urządzenia, zagraża bezpośrednio szkoda, może żądać, ażeby osoba ta przedsięwzięła środki niezbędne do odwrócenia grożącego niebezpieczeństwa, a w razie potrzeby także, by dała odpowiednie zabezpieczenie.”Roszczenie wynikające z przywołanego przepisu ma charakter prewencyjny, zapobiegawczy i aktualizuje się w sytuacji zaistnienia stanu bezpośredniego zagrożenia szkodą wynikłego z działań określonych w przepisie jedynie przykładowo. Zachowanie innej osoby (np. podmiotu prowadzącego poszukiwanie gazu łupkowego) może polegać na określonym działaniu (prowadzenie wierceń) ale też na zaniechaniu (brak odpowiedniego zabezpieczenia). Roszczenie zapobiegawcze opiera się na tej samej zasadzie, na której opierałoby się roszczenie o naprawienie szkody, gdyby ta już powstała. Podstawą będzie w przypadku ruchu przedsiębiorstwa omówiony już art. 435 k.c., czyli zasada ryzyka. Z bezpośredniością szkody mamy do czynienia wówczas, gdy prawdopodobieństwo jej wystąpienia graniczy z pewnością. Mniejszy stopień zagrożenia szkody jest na gruncie tego przepisu niewystarczający do wystąpienia z roszczeniem przeciwko przedsiębiorcy. Zagrożenie szkodą może dotyczyć zarówno mienia jak i dóbr osobistych (np. zdrowia lub życia). W razie spełnienia powyższych przesłanek osoba zagrożona będzie mogła domagać się podjęcia określonych działań lub środków stosownie do okoliczności, bądź też dania zabezpieczenia tj. zwykle wpłaty określonej sumy pieniężnej na rachunek depozytowy sądu (wysokość zależy od rozmiarów grożącej szkody).

W sytuacji, gdy ruch zakładu odbywa się w sposób sprzeczny z prawem istnieje też możliwość skorzystania z roszczenia opartego na art. 144 k.c. w zw. z art. 222 §  2 k.c., a więc roszczenia o zaniechanie naruszeń, jeżeli przekraczają one przeciętną miarę wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.

 

[1]Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko(Dz.U.  Nr 257, poz. 2573)

[2] Organ dokonuje selekcji indywidualnej w odróżnieniu od selekcji kategorycznej, która została zastosowana w odniesieniu do przedsięwzięć mających zawsze znaczący wpływ na środowisko – zob. § 2 RM z 2010 r.

[3] Co niektórych decyzji wymagana jest też opinia Organu Państwowej Inspekcji Sanitarnej, nie są to jednak zasadniczo decyzje wydawane w odniesieniu do wydobywania gazu ziemnego.

[4] M. Bar, J. Jendrośka, Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach i inne wymagania prawne ochrony środowiska w procesie inwestycyjnym. Praktyczny Poradnik Prawny, Wyd. trzynaste, Wrocław 2011, s. 61

[5] Tak  M. Bar, J. Jendrośka, Decyzja…, s. 86-87; Podobnie również WSA w Białymstoku w wyroku z dnia 29 września 2009 r., II SA/Bk 372/09; Odmiennie i jak się wydaje nietrafnie B. Rakoczy, Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko. Komentarz, Warszawa 2010, s. 183.

[6] Jak dalej wywodzi WSA w powołanym wyroku „Efektem uznania odwołania za uzasadnione oprócz uchylenia decyzji organu I instancji może być również uchylenie postanowienia wydanego na podstawie art. 63 ust. 1 ustawy. Ponadto, zdaniem Sądu, organ który wydał postanowienie w toku postępowania administracyjnego, na które nie służy zażalenie w toku instancji administracyjnej, może je we własnym zakresie uchylić, na etapie postępowania przed ty organem”.

[7]Wyrok Trybunału (druga izba) z dnia 30 kwietnia 2009 r. w sprawie Christopher Mellor przeciwko Secretary of State for Communities and Local Government, (Sprawa C-75/08) ( 1 ).

[8] 35)  zapory lub inne urządzenia przeznaczone do zatrzymywania i stałego retencjonowania (gromadzenia) nie mniej niż 10 mln m3 nowej lub dodatkowej masy wody;

36)  budowle piętrzące wodę o wysokości piętrzenia nie mniejszej niż 5 m;

37)  urządzenia lub zespoły urządzeń umożliwiające pobór wód podziemnych lub sztuczne systemy zasilania wód podziemnych, o zdolności poboru wody nie mniejszej niż 1 100 m3 na godzinę;

38)  urządzenia do przerzutu wody w celu zwiększenia zasobów wodnych innych cieków naturalnych, kanałów, jezior oraz innych zbiorników wodnych, w ilościach nie mniejszych niż 100 mln m3 na rok;

48)  obiekty unieszkodliwiania odpadów wydobywczych kategorii A;

49)  obiekty unieszkodliwiania odpadów wydobywczych, mogące przyjmować odpady w ilości nie mniejszej niż 10 t na dobę lub o całkowitej pojemności nie mniejszej niż 25 000 t;

 

[9]70)  urządzenia lub zespoły urządzeń umożliwiające pobór wód podziemnych lub sztuczne systemy zasilania wód podziemnych, inne niż wymienione w § 2 ust. 1 pkt 37, o zdolności poboru wody nie mniejszej niż 10 m3 na godzinę;

78)  instalacje do oczyszczania ścieków przemysłowych z wyłączeniem instalacji, które nie powodują wprowadzania do wód lub urządzeń ścieków zawierających substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego, wymienione w załączniku nr 11 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz.U. Nr 137, poz. 984 oraz z 2009 r. Nr 27, poz. 169);

80)  instalacje związane z odzyskiem lub unieszkodliwianiem odpadów, inne niż wymienione w § 2 ust. 1 pkt 41-47, z wyłączeniem instalacji do wytwarzania biogazu rolniczego w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne o zainstalowanej mocy elektrycznej nie większej niż 0,5 MW lub wytwarzających ekwiwalentną ilość biogazu rolniczego wykorzystywanego do innych celów niż produkcja energii elektrycznej, a także miejsca retencji powierzchniowej odpadów oraz rekultywacja składowisk odpadów;

82)  obiekty unieszkodliwiania odpadów wydobywczych inne niż wymienione w § 2 ust. 1 pkt 48 i 49;

84)  instalacje związane z unieszkodliwianiem zasolonych wód kopalnianych;

71)  urządzenia lub zespoły urządzeń umożliwiające pobór wód podziemnych z tej samej warstwy wodonośnej, o zdolności poboru wody nie mniejszej niż 1 m3 na godzinę, inne niż wymienione w pkt 70, jeżeli w odległości mniejszej niż 500 m znajduje się inne urządzenie lub zespół urządzeń umożliwiające pobór wód podziemnych o zdolności poboru wody nie mniejszej niż 1 m3 na godzinę, z wyłączeniem zwykłego korzystania z wód;

72)  urządzenia do przerzutu wody w celu zwiększania zasobów wodnych innych cieków naturalnych, kanałów, jezior oraz innych zbiorników wodnych, inne niż wymienione w § 2 ust. 1 pkt 38;

[10]§ 2 ust. 1 pkt. 24)  wydobywanie ze złoża gazu ziemnego, ropy naftowej oraz jej naturalnych pochodnych, w ilości większej niż 500 t na dobę w przypadku ropy naftowej i jej naturalnych pochodnych lub większej niż 500 000 m3 na dobę w przypadku gazu ziemnego, oraz wydobywanie ropy naftowej i jej naturalnych pochodnych lub gazu ziemnego z obszarów morskich Rzeczypospolitej Polskiej;

[11]M. Bar, J. Jendrośka, Ocena oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko a ocena oddziaływania na obszar Natura 2000, s. 24.

[12] A. Lipiński, R. Mikosz, Ustawa prawo geologiczne i górnicze. Komentarz, Warszawa 2002, s. 445.