Trwa dyskusja o kształcie przyszłych finansów UE. Organizacje ekologiczne, wbrew pomówieniom różnych Durczoków, od zawsze biorą udział w poważnej dyskusji publicznej. Akurat w tej sprawie mało było stanowisk polityków i komentatorów . Przybliżam czytelnikom uwagi kilkunastu pozarządowych organizacji ekologicznych (POE) do polityki spójności, która nazywam tu dla większej jasności – polityką solidarności *. POE chcą mieć wpływ na dziedziny, na które wydawać będziemy miliardy Euro i przez to na kształt Polski w II i III dekadzie XXI w.
Jest zgoda, że polityka spójności przyczyniła się poszerzenia „strefy wzrostu gospodarczego i dobrobytu na całą Unię, co z kolei wpłynęło na zmniejszenie różnic gospodarczych, społecznych i terytorialnych”. POE zwracają jednak uwagę na niezadowalające wykorzystanie środków do budowania zrównoważonego rozwoju w UE i RP w szczególności w zakresie przeciwdziałania zmianom klimatu i ochrony różnorodności biologicznej. Obecna Polityka Spójności i budżet UE na lata 2007 – 2013 nie są zintegrowane z polityką klimatyczną. Wykazała to analiza ponad 30 programów operacyjnych przez Instytut na rzecz Zrównoważonego Rozwoju w 2008 r. W przypadku Polski zbyt mało środków przeznaczono na oszczędzanie energii i rozwój odnawialnych źródeł energii a promocja transportu drogowego prowadzi do wzrostu emisji z tego sektora.
W ramach perspektywy finansowej 2007-2013 założono w Polsce wydatkowanie środków UE na projekty z zakresu energetyki odnawialnej na poziomie zaledwie 1,0%, a poprawę efektywności energetycznej w wysokości 0,7% całości wsparcia. Równocześnie przewidziano w tym okresie 2007-2013 wspieranie ze środków UE transportu nieprzyjaznego ochronie klimatu (przede wszystkim drogowego i lotniczego) na poziomie 65% we wszystkich programach centralnych, a w aż 74% w programach regionalnych. W konsekwencji na transport przyjazny środowisku (kolejowy, publiczny) przewiduje się przeznaczyć odpowiednio 35% i 26% środków. To ostatnie odsetki zostaną obecnie jeszcze bardziej zmniejszone, gdyż zamierza się obecnie kilka miliardów zł przetransferować z kolei na drogi.
Polska, nie uczestnicząc w aktywnej polityce ochrony klimatu, zaprzepaszcza szansę na modernizację gospodarki i przyspieszenie wdrażania innowacji. Przeznaczamy na nie skromne środki. Współczynnik innowacyjności SII (Summary Innovation Index) dla Polski wynosił w 2009 roku 0,317 przy średniej unijnej 0,478, co dało naszemu krajowi 23 pozycję wśród 27 państw Wspólnoty.
Prowadzimy zdumiewającą politykę energetyczną. Dominuje myślenie o budowie nowych mocy produkcyjnych w elektrowniach. Stawiamy na węgiel i atom, gdy zobowiązani jesteśmy w ramach logiki i UE do poprawy efektywności energetycznej oraz budowy OZE. Technicznie możliwości oszczędzania energii sięgają 50% dzisiejszego zużycia, a do roku 2020 za uzasadnione ekonomicznie oszczędności uznaje się 25%. W odniesieniu do OZE skala potencjału technicznego wynosi 46% użytkowanej dzisiaj energii, a ekonomicznie uzasadniony potencjał budowy OZE do roku 2020 wynosi blisko 22%. Nasz rząd i urzędnicy nie wierzą w te liczby, które są podstawą decyzji w Niemczech, Anglii, Danii, Szwecji, aby budować gospodarki niskowęglowe, efektywne energetycznie i oparte o rosnący udział OZE.
W transporcie nie powiodła się zmiana jego struktury zapisana w polityce transportowej UE z roku 2001. Sektor transportowy jako jedyny zanotował w okresie 1988–2008 znaczny wzrost emisji gazów cieplarnianych. Wynosił on ok. 90%, a w transporcie drogowym 150% !!!. W Polsce prawie w ogóle nie widzi się konieczności zmniejszania potrzeb transportowych, w bardzo małym stopniu mówi się o tworzeniu efektywnych w sensie transportowym struktur przestrzennych, czy też kształtowaniu wśród przedsiębiorców i społeczeństwa zrównoważonej mobilności. W efekcie według prognoz istnieje niebezpieczeństwo zasadniczego dalszego wzrostu emisji gazów cieplarnianych do 2020 o 57%, do 2030 o 67% w stosunku do 2005r.
Warto przypomnieć, że zgodnie z uchwałą Parlamentu Europejskiego- a można się tu spodziewać i mocniejszych zobowiązań w formie dyrektyw- do roku 2050 konieczne będzie ograniczenie emisji gazów cieplarnianych o minimum 80% tj. w Polsce do poziomu poniżej 100 mln ton CO2eq przy prawie 400 mln ton CO2eq emitowanych obecnie !
Co wobec tej sytuacji postulują POE ?
Organizacje uważają, że polityka spójności Unii Europejskiej po roku 2013 powinna pełnić rolę katalizatora przemian państw UE w kierunku rozwoju bardziej zrównoważonego, uwzględniającego aspekty społeczne i środowiskowe. Ze względu na ograniczony budżet, polityka solidarności musi koncentrować się na zapobieganiu i adaptacji do skutków wspólnych zagrożeń jak zmiany klimatu i utrata różnorodności biologicznej. Nowe finanse UE powinny wspierać budowanie ekologicznej i innowacyjnej gospodarki i społeczeństwa w perspektywie roku 2050. Nie da się bowiem dokonać istnych zmian w kierunku zrównoważonego rozwoju w perspektywie kilku czy kilkunastu lat. Polityka solidarności ( spójności) UE powinna koncentrować się na wsparciu czterech priorytetów:
1) Budowanie niskowęglowej gospodarki z naciskiem na:
- rozwój energetyki rozproszonej (głównie opartej na źródłach odnawialnych)
- zwiększanie efektywności energetycznej gospodarki;
- kształtowanie infrastruktury transportowej w sposób promujący zrównoważoną mobilność i obniżenie emisji CO2 z transportu (co niekoniecznie oznacza budowanie nowej ale przede wszystkim modernizację, podwyższenie klasy i lepsze wykorzystanie istniejącej infrastruktury).
2) Wzmocnienie kapitału przyrodniczego w wyniku wspierania zrównoważonego rozwoju terenów wiejskich poprzez wprowadzenie kryteriów ekologicznych w odniesieniu do wsparcia produkcji żywności; wzmocnienie powiązań przyrodniczych (korytarzy ekologicznych łączących sieć obszarów chronionych).
3) Wzrost efektywności użytkowania zasobów, poprawa oszczędzania i poszanowania zasobów przyrodniczych a także efektywnego i zrównoważonego wykorzystania przestrzeni
4) Budowanie gospodarki i społeczeństwa poprzez kształtowanie kapitału ludzkiego oraz promowanie eko-innowacyjności (w odniesieniu do projektowania, inwestowania, produkcji, dystrybucji, zarządzania) jako siły napędowej rozwoju przedsiębiorczości.
Oprac. Radosław Gawlik,
Stowarzyszenie Ekologiczne EKO-UNIA, Zieloni 2004
* pełny tekst stanowiska POE na stronie http://ekoprojekty.pl/?p=777
