Jednym z najważniejszych aspektów, dzięki którym organizacje społeczne mogą podejmować skuteczne działania, jest dostęp do informacji publicznej oraz informacji o środowisku. Poprzez dostęp do informacji można uzyskać szeroki zakres dokumentacji niezbędny do podjęcia działań w jakiejś sprawie. Uzyskiwanie informacji o środowisku i jego ochronie zasługuje na szczególną uwagę, gdyż jest jednym z najważniejszych narzędzi do podejmowania działań przez aktywnych obywateli.
Koniecznie należy pamiętać, że dostęp do informacji mają nie tylko zarejestrowane organizacje, ale każda zainteresowana osoba. Uzyskać informację publiczną może osoba w dowolnym wieku, niezależnie od narodowości czy miejsca zamieszkania, co zagwarantowanie jest w art. 61 Konstytucji RP oraz ustawach:
- o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko;
- o dostępie do informacji publicznej.
Stowarzyszenia, fundacje czy po prostu osoby działające na rzecz środowiska przyrodniczego, regularnie wykorzystują prawo do informacji, aby uzyskać dokumentację dotyczącą analizowanych przez nie spraw.
Uzyskiwanie informacji o środowisku i jego ochronie
Prawo dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie jako publiczne prawo podmiotowe, daje spektrum możliwości aktywnym obywatelom, chcącym bliżej poznać szczegóły podejmowanych przez organy administracji publicznej działań prawnych z zakresu ochrony środowiska.
Prawo do informacji przysługuje każdemu zainteresowanemu, bez dyskryminacji ze względu na obywatelstwo, narodowość czy miejsce zamieszkania lub inne kryteria. Ponadto, organy władzy publicznej nie mogą żądać od podmiotu wnioskującego o udostępnienie informacji środowisku i jego ochronie wykazania interesu prawnego lub faktycznego.
Od kogo można uzyskać informację o środowisku i jego ochronie?
Informacji o środowisku i jego ochronie można żądać od organów publicznych.
Zgodnie z dyrektywą o dostępie do informacji dotyczących środowiska są to:
- rząd lub inny organ administracji publicznej, włączając publiczne organy doradcze, na szczeblu krajowym, regionalnym lub lokalnym;
- osobę fizyczną lub prawną, która na mocy prawa krajowego sprawuje publiczne funkcje administracyjne, łącznie z konkretnymi obowiązkami, działaniami lub usługami dotyczącymi środowiska oraz
- osobę fizyczną lub prawną sprawującą publiczne obowiązki lub funkcje lub świadczącą publiczne usługi dotyczące środowiska i podlegającą organowi lub osobie, o których mowa w lit a) lub b).
Władze publiczne mają miesiąc czasu, aby udostępnić informację o środowisku.
Jakie informacje o środowisku i jego ochronie podlegają udostępnieniu?
Ustawodawca określił jakie konkretne rodzaje informacji o środowisku i jego ochronie podlegają powszechnemu udostępnianiu. Zgodnie z treścią art. 9 ust. 1 ustawy o.o.ś. są to informacje dotyczące:
1) stanu elementów środowiska, takich jak: powietrze, woda, powierzchnia ziemi, kopaliny, klimat, krajobraz i obszary naturalne, w tym bagna, obszary nadmorskie i morskie, a także rośliny, zwierzęta i grzyby oraz inne elementy różnorodności biologicznej, w tym organizmy genetycznie zmodyfikowane, oraz wzajemnych oddziaływań między tymi elementami;
2) emisji, w tym odpadów promieniotwórczych, a także zanieczyszczeń, które wpływają lub mogą wpłynąć na elementy środowiska, o których mowa w pkt 1;
3) środków, takich jak: środki administracyjne, polityki, przepisy prawne dotyczące środowiska i gospodarki wodnej, plany, programy oraz porozumienia w sprawie ochrony środowiska, a także działań wpływających lub mogących wpłynąć na elementy środowiska, o których mowa w pkt 1, oraz na emisje i zanieczyszczenia, o których mowa w pkt 2, jak również środków i działań, które mają na celu ochronę tych elementów;
4) raportów na temat realizacji przepisów dotyczących ochrony środowiska;
5) analiz kosztów i korzyści oraz innych analiz gospodarczych i założeń wykorzystanych w ramach środków i działań, o których mowa w pkt 3;
6) stanu zdrowia, bezpieczeństwa i warunków życia ludzi, oraz stanu obiektów kultury i obiektów budowlanych – w zakresie, w jakim oddziałują na nie lub mogą oddziaływać:
a) stany elementów środowiska, o których mowa w pkt 1, lub
b) przez elementy środowiska, o których mowa w pkt 1 – emisje i zanieczyszczenia, o których mowa w pkt 2, oraz środki, o których mowa w pkt 3.
Powyższe informacje, mogą zostać udostępnione w jakiejkolwiek formie w zależności od ich charakteru, zatem może to być forma ustna, pisemna, wizualna, dźwiękowa lub elektroniczna. Ustawa OOŚ przewiduje dwa podstawowe tryby w jakich można je udostępnić:
- poprzez ich upowszechnienie za pośrednictwem systemów teleinformatycznych;
- na indywidualny wniosek.
Opłata za informację o środowisku i jego ochronie udostępnianie informacji o środowisku i jego ochronie nie podlega opłacie w sytuacji, gdy:
- udzielenie informacji nastąpiło ustnie w siedzibie organu administracji lub telefonicznie;
- dokumenty znajdujące się w publicznie dostępnym wykazie danych zostały wyszukane i udostępnione do przeglądania w siedzibie organu administracji.
Natomiast podlegają opłacie te informacje, które organ administracji musiał wyszukać i przekształcić w formę wskazaną przez wnioskodawcę np. sporządzić kopie dokumentów lub danych i umieścić je na płycie CD.
Władze publiczne mogą odmówić udostępnienia informacji o środowisku i jego ochronie po rozważeniu interesu publicznego przemawiającego za udostępnieniem informacji w konkretnym przypadku, jeżeli udostępnienie tych informacji może naruszyć:
1) ochronę danych przewidzianą przepisami o ochronie informacji niejawnych;
2) przebieg toczącego się postępowania sądowego, dyscyplinarnego lub karnego;
3) prawa własności intelektualnej, o których mowa w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2021 r. poz. 1062) ©Kancelaria Sejmu s. 9/133 31.12.2021 lub w ustawie z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej (Dz. U. z 2021 r. poz. 324);
4) ochronę danych osobowych, dotyczących osób trzecich, jeżeli jest ona przewidziana odrębnymi przepisami prawa;
5) ochronę informacji lub danych, dostarczonych przez osoby trzecie, jeżeli osoby te, nie mając obowiązku ich dostarczenia i nie mogąc być takim obowiązkiem obciążone, dostarczyły je dobrowolnie, chyba że wyraziły zgodę na ich udostępnianie;
6) stan środowiska, którego informacja dotyczy, w szczególności przez ujawnienie ostoi lub siedliska roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową;
7) ochronę informacji o wartości handlowej, w tym danych technologicznych, dostarczonych przez osoby trzecie i objętych tajemnicą przedsiębiorstwa, jeżeli osoby te złożyły wniosek o wyłączenie tych informacji z udostępniania, zawierający szczegółowe uzasadnienie dotyczące możliwości pogorszenia ich pozycji konkurencyjnej;
8) obronność i bezpieczeństwo państwa;
9) bezpieczeństwo publiczne;
10) ochronę tajemnicy statystycznej przewidzianą przepisami o statystyce publicznej.
Władze publiczne mogą odmówić udostępnienia informacji o środowisku i jego ochronie, jeżeli:
- wymagałoby to dostarczenia dokumentów lub danych będących w trakcie opracowywania;
- wymagałoby to dostarczenia dokumentów lub danych przeznaczonych do wewnętrznego komunikowania się;
- wniosek jest w sposób oczywisty niemożliwy do zrealizowania;
- wniosek jest sformułowany w sposób zbyt ogólny.
Uzyskiwanie informacji publicznej
Kolejnym ważnym prawem pozwalającym śledzić działania instytucji publicznych, jest prawo do uzyskiwania informacji publicznej.
Udostępnieniu podlega informacja publiczna, w szczególności o:
– polityce wewnętrznej i zagranicznej, czyli np. projektowaniu aktów normatywnych, programach w zakresie realizacji zadań publicznych, sposobie ich realizacji, wykonywaniu i skutkach realizacji tych zadań;
– podmiotach, o których mowa w art. 4 ust. 1 ustawy o dostępie do informacji publicznej, czyli:
1) organy władzy publicznej
2) organy samorządów gospodarczych i zawodowych;
3) podmioty reprezentujące zgodnie z odrębnymi przepisami Skarb Państwa;
4) podmioty reprezentujące państwowe osoby prawne albo osoby prawne samorządu terytorialnego oraz podmioty reprezentujące inne państwowe jednostki organizacyjne albo jednostki organizacyjne samorządu terytorialnego;
5) podmioty reprezentujące inne osoby lub jednostki organizacyjne, które wykonują zadania publiczne lub dysponują majątkiem publicznym, oraz osoby prawne, w których Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub samorządu gospodarczego albo zawodowego mają pozycję dominującą w rozumieniu przepisów o ochronie konkurencji i konsumentów.
W przypadku tych podmiotów można uzyskać informacje m.in. o: statusie prawnym lub formie prawnej, organach i osobach sprawujących w nich funkcje i ich kompetencjach, przedmiocie działalności i kompetencjach, majątku, którym dysponują;
Zasadach funkcjonowania podmiotów, o których mowa w art. 4 ust. 1, m.in. o: trybie działania władz publicznych i ich jednostek organizacyjnych, sposobach przyjmowania i załatwiania spraw.
Prawo do informacji publicznej pozwala też na pozyskanie danych publicznych, np.: treść aktów administracyjnych i innych rozstrzygnięć, treść orzeczeń sądów oraz informacji o majątku publicznym, czyli np. o: majątku Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych, długu publicznym, ciężarach publicznych.
W celu ułatwienia powszechnego dostępu do informacji publicznej stworzony został Biuletyn Informacji Publicznej (BIP), który dostępny jest jako system internetowy. Zgodnie z art. 8 ustawy o dostępie do informacji publicznej, każdy podmiot zobowiązany do zamieszczania danych na BIP, musi robić to w jednolity sposób. Wszystkie dokumenty zamieszczone w systemie BIP mają podaną datę ich dodania do systemu, podane są dane określającą tożsamość osoby, która wprowadziła informację do systemu oraz dane określające tożsamość osoby, która wytworzyła informację lub odpowiada za treść informacji. W systemie BIP informację publiczną zamieszczają organy władzy publicznej oraz organy samorządów gospodarczych i zawodowych. Poszukiwanie interesującej nas informacji publicznej warto zacząć więc od sprawdzenia systemu BIP.
W razie problemów ze znalezieniem danego dokumentu w systemie bądź w celu upewnienia się czy taki dokument do systemu został w ogóle wprowadzony, można zwrócić się o pomoc do danej instytucji. Podmiot ma obowiązek wskazać, gdzie dany dokument się znajduje bądź też poinformować, że trzeba po niego wystąpić. Podmiot do którego złożono wniosek, nie może po prostu odesłać do BIP, a jednoznacznie wskazać, gdzie dany dokument się znajduje.
Informacja publiczna, która nie została udostępniona w BIP, jest udostępniana na wniosek osoby zainteresowanej. W przypadku, gdy informacja może być niezwłocznie udostępniona, może zostać ona udostępniona w formie ustnej lub pisemnej bez pisemnego wniosku. W innym przypadku należy złożyć wniosek o informację publiczną.
Zdarzyć się może, że jawność informacji zostaje ograniczona. W przypadku wyłączenia jawności informacji publicznej, w Biuletynie Informacji Publicznej podaje się zakres wyłączenia, podstawę prawną wyłączenia jawności oraz wskazuje się organ lub osobę, które dokonały wyłączenia, a w sytuacji gdy jawność jest ograniczona ze względu na prywatność osoby fizycznej lub tajemnicę przedsiębiorcy, podmiot, w interesie którego dokonano wyłączenia jawności.
Od osoby składającej wniosek o informację publiczną, nie wolno żądać wykazania interesu prawnego lub faktycznego.
Inaczej rzecz się ma w przypadku wnioskowania o informację publiczną przetworzoną, gdzie konieczne jest wykazanie szczególnie istotnego interesu publicznego. Szczegółowy opis na BIP Urzędu Gminy Ornontowice: https://www.bip.ornontowice.pl/bipkod/035
Najważniejsze informacje
1. Prawo do informacji publicznej obejmuje uprawnienia do:
- uzyskania informacji publicznej, w tym uzyskania informacji przetworzonej w takim zakresie, w jakim jest to szczególnie istotne dla interesu publicznego;
- wglądu do dokumentów urzędowych;
- dostępu do posiedzeń kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów.
2. Prawo do informacji publicznej obejmuje uprawnienie do niezwłocznego uzyskania informacji publicznej zawierającej aktualną wiedzę o sprawach publicznych.
Obowiązane do udostępniania informacji publicznej są władze publiczne oraz inne podmioty wykonujące zadania publiczne, w szczególności:
- organy władzy publicznej
- organy samorządów gospodarczych i zawodowych;
- podmioty reprezentujące zgodnie z odrębnymi przepisami Skarb Państwa;
- podmioty reprezentujące państwowe osoby prawne albo osoby prawne samorządu terytorialnego oraz podmioty reprezentujące inne państwowe jednostki organizacyjne albo jednostki organizacyjne samorządu terytorialnego;
- podmioty reprezentujące inne osoby lub jednostki organizacyjne, które wykonują zadania publiczne lub dysponują majątkiem publicznym, oraz osoby prawne, w których Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub samorządu gospodarczego albo zawodowego mają pozycję dominującą w rozumieniu przepisów o ochronie konkurencji i konsumentów.
Informacja publiczna musi być udostępniona w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku. W sytuacji, gdy informacja publiczna nie może być udostępniona w sposób lub w formie określonych we wniosku, podmiot obowiązany do udostępnienia informacji, powiadamia pisemnie wnioskodawcę o przyczynach braku możliwości udostępnienia informacji zgodnie z wnioskiem i wskazuje, w jaki sposób lub w jakiej formie informacja może być udostępniona niezwłocznie. W takim przypadku, jeżeli w terminie 14 dni od powiadomienia wnioskodawca nie złoży wniosku o udostępnienie informacji w sposób lub w formie wskazanych w powiadomieniu, informacja nie zostaje udostępniona.
W przypadku, gdy informacja publiczna nie może być udostępniona w ciągu 14 dni,, instytucja do której został złożony wniosek powiadamia osobę wnioskującą o przyczynie opóźnienia oraz o terminie, w jakim udostępni informację. Termin ten nie może być jednak dłuższy niż 2 miesiące od dnia złożenia wniosku.
Podobnie jak w przypadku uzyskiwania informacji o środowisku i jego ochronie udostępnianie informacji publicznej nie podlega opłacie w sytuacji, gdy:
- udzielenie informacji nastąpiło ustnie w siedzibie organu administracji lub telefonicznie;
- dokumenty znajdujące się w publicznie dostępnym wykazie danych zostały wyszukane i udostępnione do przeglądania w siedzibie organu administracji.
W sytuacji, gdy w wyniku udostępnienia informacji publicznej podmiot do którego został złożony wniosek o informację publiczną, ma ponieść dodatkowe koszty, czyli np. sporządzić kopie dokumentów lub danych i umieścić je na płycie CD, podmiot ten może zażądać od osoby wnioskującej opłatę w wysokości odpowiadającej tym kosztom.
Co ważne, istnieją sytuacje, kiedy organ ma prawo odmówić udzielenia informacji.
Jak podaje artykuł 5 ustawy o dostępie do informacji publicznej prawo do informacji publicznej podlega ograniczeniu ze względu na prywatność osoby fizycznej lub tajemnicę przedsiębiorcy. Istotnym jest jednak to, że ograniczenie to nie dotyczy informacji o osobach, które pełnią funkcje publiczne, osobach mających związek z pełnieniem tych funkcji, w tym o warunkach powierzenia i wykonywania funkcji. Udostępnienie informacji jest możliwe również w przypadku, gdy osoba fizyczna lub przedsiębiorca rezygnują z przysługującego im prawa.
Podmiot, który odmawia udostępnienia informacji publicznej, może podlegać odpowiedzialności karnej. Zgodnie z art. 23 ustawy o dostępie do informacji publicznej:
Kto, wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi, nie udostępnia informacji publicznej, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Zazwyczaj w sytuacji, gdy podmiot nie udzieli informacji publicznej (co z naszych doświadczeń wynika czasami z niewiedzy o ciążącym na danym podmiocie obowiązku) pomimo że jest do tego zobowiązany, sąd zasądza karę grzywny.
Decyzja o odmowie o udzieleniu informacji jest decyzją administracyjną. Podmiot, gdy uznaje, że nie może udzielić informacji w danym zakresie, zobowiązany jest przedstawić przepis prawa, który to uzasadnia.
Karę może ponieść również podmiot, który udzielił informację w sposób niepełny czy też w wymijający sposób odpowiedział na zadane pytania, przez co podmiot wnioskujący o informację, w praktyce nie uzyskał jej. Osoba przygotowująca odpowiedź na wniosek, musi odpowiadać na zadane pytania w sposób precyzyjny i wyczerpujący, a w razie wątpliwości kontaktować się z osobą składającą wniosek w celu np. doprecyzowania pytań tak, aby były one zrozumiałe dla osoby przygotowującej odpowiedź na wniosek.
Dowiedz się więcej
Jeśli szukasz wskazówek dotyczących innych obszarów działania, zachęcamy do zapoznania się z naszym poradnikiem pt.:
„Jak interweniować? Porady dla obrońców przyrody i klimatu”
- https://pracownia.org.pl/upload/filemanager/pracownia.org.pl/Publikacje/Masz-prawo-do-informacji.pdf – Więcej informacji o uzyskiwaniu informacji publicznej oraz informacji o środowisku i jego ochronie, wraz ze studium przypadku dotyczącym udostępniania informacji, przykładowymi informacjami o jakie możemy wnioskować, opisem postępowania w przypadku odmowy udzielenia informacji, można znaleźć w szczegółowym poradniku opracowanym przez Pracownię na rzecz wszystkich istot.
- https://informacjapubliczna.org/poradnik/opis-procedur/ – Ponadto Portal Sieci Obywatelskiej Watchdog Polska stworzył poradnik opisujący procedury dotyczące pozyskiwania informacji publicznej
- https://blog.frankbold.pl/poradnikekoaktywisty/ – Fundacja FrankBold stworzyła natomiast Poradnik Prawny Ekoaktywisty: Jak skutecznie walczyć z zanieczyszczeniem powietrza ze źródeł przemysłowych Poradnik mimo że jego podtytuł wskazuje na skupienie się na tematyce czystości powietrza, można wykorzystać również w wielu innych sytuacjach dotyczących środowiska. Znajdziecie w nim między innymi słowniczek podstawowych pojęć prawa ochrony środowiska oraz szeroko wyjaśniony temat prawa uzyskiwania informacji o środowisku i jego ochronie.
- https://legalis.pl/udzielenie-niepelnej-informacji-publicznej-to-takze-bezczynnosc/ – artykuł opisujący przebieg postępowania sądowego w sprawie udzielenia niepełnej informacji publicznej przez Ministra Sprawiedliwości
- http://praworzeki.eko-unia.org.pl – portal monitoringu prawa środowiskowego.
„Jak interweniować? Porady dla obrońców przyrody i klimatu” 2023, Autorka: Anna Adamczyk; Redakcja: Paweł Pomian.
Projekt „EkoObywatel – wsparcie interwencji i zmian systemowych” jest realizowany przez Stowarzyszenie Ekologiczne EKO-UNIA z dotacji Programu Aktywni Obywatele Fundusz Krajowy finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszy EOG.
