Przemysłowa hodowla zwierząt to gałąź przemysłu, która bardzo szybko rozwija się na świecie, w tym również w naszym kraju. Każdego roku wydawane są nowe zezwolenia na inwestycje określane jako fermy przemysłowe. Łączy się to z wieloma uciążliwościami dla społeczności żyjących w pobliżu ferm – fermy to m. in. bardzo uciążliwy zapach, aerozole biologiczne czy znaczny spadek wartości gruntów położonych w ich pobliżu. Ponadto fermy to znaczne obciążenie dla środowiska naturalnego i ogromne cierpienie hodowanych w nich zwierząt. Koszty środowiskowe hodowli przemysłowych są ogromne i obiekty te nie powinny wciąż dominować w naszym systemie żywnościowym.
Wraz ze wzrostem świadomości społecznej dotyczącej wad takiej formy hodowli, wzrasta też opór społeczny wobec ich powstawania. Jak podaje koalicja Stop Fermom Przemysłowym, każdego tygodnia w Polsce pojawiają się jeden lub dwa nowe protesty, których celem jest zatrzymanie budowy obiektu związanego z hodowlą przemysłową zwierząt. W 2022 roku w Polsce odbywało się ponad 400 takich protestów.
Aktualna mapa z zaznaczonymi miejscowościami, gdzie odbywają się protesty, dostępna jest pod adresem: https://stopfermom.pl/protesty
Powstrzymanie inwestycji powiązanej z chowem przemysłowym to złożony proces. Przede wszystkim liczy się tu szybkość działania. Im szybciej (na jak najwcześniejszym etapie postępowania administracyjnego) zostaną podjęte kroki w celu zatrzymania planowanej inwestycji, tym większa szansa, że szkodliwe przedsięwzięcie uda się zatrzymać.
Czym jest hodowla przemysłowa?
Hodowla przemysłowa jest formą intensywnego chowu zwierząt. Charakterystyczne dla takiej hodowli jest przetrzymywanie zwierząt w dużych ilościach, na niewielkiej, nieodpowiedniej do ich potrzeb gatunkowych, przestrzeni życiowej Pozwala to zmaksymalizować wydajność produkcji produktów odzwierzęcych takich jak mięso, jajka czy mleko.
Zgodnie z opracowaniem przygotowanym przez Koalicję Stop Fermom Przemysłowym, hodowlę przemysłową można w skrócie zdefiniować jako współczesny system chowu zwierząt, charakteryzujący się koncentracją dużej liczby zwierząt w jednym miejscu.
Tymi kryteriami będą:
- duże zagęszczenie zwierząt i intensywność chowu;
- mechanizacja;
- możliwość negatywnego oddziaływania na środowisko;
- przekroczona dopuszczalna liczba zwierząt na hektar ziemi;
- unifikacja.
Ustawodawca określił fermy powyżej 40 DJP (czyli dużych jednostek przeliczeniowych inwentarza) jako mogące potencjalnie lub zawsze znacząco oddziaływać na środowisko.
Jedna jednostka przeliczeniowa odpowiada krowie o wadze 500 kg. Dla przykładu 1 gęś, to 0,008 DJP, tak więc ferma licząca 5 tysięcy gęsi da nam 40 DJP. Współczynniki przeliczeniowe dla różnych gatunków zwierząt zestawione zostały w poniższej tabeli.
Postępowanie administracyjne dotyczące budowy fermy czy rzeźni, wymaga przede wszystkim odpowiedniej wiedzy, należytej znajomości prawa, dlatego bardzo wskazane jest skorzystanie z pomocy prawnika, który zadba o prawidłowy przebieg działań protestacyjnych.
Kluczem do rozpoczęcia działań jest rozpoznanie etapu planowanej inwestycji. Każda planowana hodowla przemysłowa musi uzyskać odpowiednie zezwolenia, a procedura ta trwać może długo.
W przypadku, gdy inwestycja mieści się w kategorii inwestycji mogącej potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko bądź w kategorii inwestycji zawsze znacząco oddziałującej na środowisko, inwestor musi uzyskać pozytywną decyzję środowiskową. W tym celu konieczne jest wykonanie raportu oddziaływania na środowisko, który ocenia wpływ danej inwestycji na otoczenie – jak na przykład wpływ na środowisko naturalne, warunki życia ludzi.
Art. 62. udostępnianie informacji o środowisku:
- W ramach oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko określa się, analizuje oraz ocenia: bezpośredni i pośredni wpływ danego przedsięwzięcia na:
a) środowisko oraz ludność, w tym zdrowie i warunki życia ludzi,
b) dobra materialne,
c) zabytki,
ca) – krajobraz, w tym krajobraz kulturowy,
d) wzajemne oddziaływanie między elementami, o których mowa w punktach a–ca,
e) dostępność do złóż kopalin;
1a) ryzyko wystąpienia poważnych awarii oraz katastrof naturalnych i budowlanych;
2) możliwości oraz sposoby zapobiegania i zmniejszania negatywnego oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko;
3) wymagany zakres monitoringu.
Jest to etap wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach.
Zatwierdzony raport środowiskowy staje się informacją publiczną. To ważny moment, gdyż w tej chwili możliwe jest składanie uwag do raportu. Uwagi te mogą odegrać rolę przy wydawaniu decyzji o uwarunkowaniach środowiskowych.
W postępowaniu administracyjnym można wziąć udział zostając stroną postępowania po spełnieniu odpowiednich warunków bądź za pomocą organizacji ekologicznej, która może reprezentować interes osób, które nie spełniają wymogów aby samodzielnie do postępowania dołączyć. Bardzo ważne jest, aby cele statutowe organizacji odpowiadały postępowaniu do którego organizacja chce się włączyć. Ponadto organizacja musi spełniać wymóg dotyczący terminu utworzenia. Organizacja, która została utworzona minimum 12 miesięcy przed wszczęciem danego postępowania, może złożyć wniosek o zostanie stroną. Organizacje, które istnieją krócej niż rok, nie mają możliwości włączenia się w postępowanie.
Interwencja w praktyce
Oto przykładowa interwencja dotycząca budowa fermy przemysłowej, w której Stowarzyszenie EKO-UNIA było stroną w postępowaniu: budowa fermy drobiu w województwie lubelskim.
Na terenie województwa lubelskiego planowane jest utworzenie fermy przemysłowej zajmującej się hodowlą kur. Ferma ma obejmować 4 kurniki o obsadzie 290304 szt. brojlerów (tj. 1161 DJP) w jednym cyklu produkcyjnym, a więc około 2 miliony kur rocznie. Najbliższe zabudowania mieszkalne znajdować się będą 160 m od fermy.
Sprawa dotycząca przedsięwzięcia rozpoczęła się w maju 2019, gdy do urzędu gminy złożony został wniosek o pozwolenie na budowę fermy drobiu w Bukowicach.
Projektowana ferma zalicza się do przedsięwzięć, które mogą znacząco oddziaływać na środowisko, co oznacza, że inwestor musiał przedstawić raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko.
W efekcie rozpoczęło się tzw. postępowanie środowiskowe, przez które rozumie się postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko planowanego przedsięwzięcia, które obejmuje w szczególności:
a) weryfikację raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko,
b) uzyskanie wymaganych opinii i uzgodnień,
c) zapewnienie możliwości udziału społeczeństwa w postępowaniu.
Raport inwestora przekazany został do czterech instytucji opiniujących, natomiast wójt gminy zlecił wykonanie kontrraportu dotyczącego potencjalnego oddziaływania na środowisko oraz uciążliwości dla otoczenia płynące z planowanej fermy drobiu. Kontrraport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko dla planowanego przedsięwzięcia może podważyć treść raportu środowiskowego wykonanego na zlecenie inwestora. Kontrraport musi zostać wykonany przez osoby równie kompetentne w danych dziedzinach, jak specjaliści, którzy wykonali raport na zlecenie inwestora.
W momencie, gdy instytucje opiniujące wydały opinie dotyczące planowanej inwestycji, wójt gminy ogłosił przeprowadzenie trwających dwa miesiące konsultacji społecznych. Konsultacje społeczne są nieodzownym elementem postępowania środowiskowego w sprawie inwestycji zawsze znacząco oddziałujących na środowisko, zapewniającym społeczeństwu możliwość udziału w postępowaniu.
Mieszkańcy podjęli działania mające powstrzymać budowę fermy we wczesnym etapie postępowania, gdy nie zostały wydane jeszcze żadne zgody. Już w maju, zaraz po złożeniu przez inwestora wniosku o pozwolenie na budowę, zebrali około 1000 podpisów pod protestem. Do urzędu gminy wpłynęło również kilkadziesiąt pism indywidualnych ze sprzeciwem. Ponadto zorganizowano spotkanie z mieszkańcami i władzami gminy, odbyła się pikieta, sprawa została nagłośniona w mediach.
Osoby, które spełniały warunki, aby zostać stroną w postępowaniu środowiskowym, wystąpiły z wnioskiem o uznanie ich za stronę postępowania.
Należy tu wspomnieć, że protesty zorganizowane przez lokalną społeczność nie są wystarczającym argumentem, aby inwestor nie dostał zgody na inwestycję. Włodarz gminy może odmówić wydania decyzji środowiskowej jedynie, gdy istnieją wobec tego formalne przesłania. Nawet jeśli lokalna społeczność całkowicie nie akceptuje takiej inwestycji, to nie jest to kluczowe w zatrzymaniu działań dążących do powstania przedsięwzięcia.
O dołączenie do postępowania na prawach strony poproszone zostało również Stowarzyszenie Ekologiczne EKO-UNIA, które spełnia warunki umożliwiające reprezentowanie interesu lokalnej społeczności jako strona w postępowaniu administracyjnym. Po pozytywnym rozpatrzeniu wniosku o dołączenie do postępowania, stowarzyszenie jak również inne strony postępowania, złożyło szereg uwag do raportu środowiskowego wykonanego przez inwestora.
Po przeanalizowaniu sprawy wójt gminy Leśna Podlaska wydał decyzję o odmowie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach na realizację przedsięwzięcia polegającego na budowie fermy drobiu w Bukowicach. Na potwierdzenie swojej decyzji przedstawił obszerne uzasadnienie. Jak czytamy w treści decyzji, inwestor nie zrealizował ciążących na nim obowiązków w zakresie przedstawienia i analizy wariantów alternatywnych planowanego przedsięwzięcia – pomimo jasno określonych przepisów prawnych, brak jest merytorycznego opisu wariantu alternatywnego. Wprawdzie w treści raportu jest wymieniony wariant alternatywny, ale różni się on tylko sposobem poboru wody dla obsługi inwestycji. Zmiana sposobu poboru wody nie jest prawidłowo opracowaną propozycją alternatywną. Proponowane warianty dla danej inwestycji muszą różnić się sposobem w jaki przedsięwzięcie będzie oddziaływać na środowisko. Tutaj różnice były niewielkie.
Zaproponowany wariant alternatywny proponuje realizację przedsięwzięcia w tej samej lokalizacji i rozmiarach, co w wariancie podstawowym – w efekcie stwierdzono, że raport jest niekompletny zgodnie z art. 66 ust.1 pkt 5 ustawy środowiskowej:
,,Elementy raportu oddziaływania na środowisko:
1. Raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko powinien zawierać informacje umożliwiające analizę kryteriów wymienionych wart. 62 analiza i ocena w ramach oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko ust. 1 oraz zawierać:
5) opis wariantów uwzględniający szczególne cechy przedsięwzięcia lub jego oddziaływania, w tym:
a) wariantu proponowanego przez wnioskodawcę oraz racjonalnego wariantu alternatywnego,
b) racjonalnego wariantu najkorzystniejszego dla środowiska – wraz z uzasadnieniem ich wyboru;’’
W związku z tymi zastrzeżeniami wydanie pozytywnej decyzji środowiskowej uznane zostało przez wójta za niedopuszczalne.
Inwestor nie zgodził się z decyzją wójta. Wykorzystał więc kolejną możliwość prawną – złożył odwołanie od decyzji wójta do Samorządowego Kolegium Odwoławczego. Czas na odwołanie się od decyzji władz gminy to z reguły 14 dni od momentu otrzymania decyzji administracyjnej przez daną stronę postępowania. Pozostałe strony postępowania oraz wójt gminy złożyli do SKO pisma wnoszące o utrzymanie negatywnej decyzji środowiskowej – tej, która została zaskarżona przez inwestora. Obecnie sprawa rozpatrywana jest przez SKO.
W międzyczasie w odpowiedzi na wnioski i starania lokalnej społeczności, rada gminy podjęła uchwałę w sprawie przystąpienia do sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Plan zagospodarowania przestrzennego wyznacza warunki zagospodarowania i zabudowy terenu i jest obecnie najlepszą metodą prawną na zatrzymanie budowy ferm czy innych niepożądanych inwestycji, w miejscu, gdzie plan zostanie uchwalony. Mieszkańcy gminy objętej projektowanym planem wnieśli o wprowadzenie do studium gminy ograniczeń odległości dla budowy wielkopowierzchniowych obiektów przeznaczonych do przemysłowej hodowli zwierząt i drobiu od obiektów zabudowy mieszkalnej.
Zgodnie z treścią ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, ustalając przeznaczenie terenu lub określając potencjalny sposób zagospodarowania i korzystania z terenu, organ waży interes publiczny i interesy prywatne, w tym zgłaszane w postaci wniosków i uwag, zmierzające do ochrony istniejącego stanu zagospodarowania terenu, jak i zmian w zakresie jego zagospodarowania, a także analizy ekonomiczne, środowiskowe i społeczne. W sytuacji, gdy przed zatwierdzeniem planu zostaną przeprowadzone rzetelne konsultacje społeczne, można zaplanować rozwój gminy na wiele lat w taki sposób, aby uniknąć konfliktów społecznych. Ważne jest spojrzenie na gminę długoterminowe, wsłuchując się w głos mieszkańców.
Uchwalenie planu to szansa na powstrzymanie budowy tej fermy, a w przyszłości również następnych obiektów tego typu, jeśli zawarte w nim zapisy uniemożliwią budowę ferm wielkoprzemysłowych w bliskim sąsiedztwie gospodarstw domowych w danej gminie. Jest to jedna ze skutecznych metod sprzeciwu wobec szkodliwego systemu hodowli i uboju zwierząt obecnie dominującego w systemie żywnościowym na świecie.
Dowiedz się więcej
Jeśli szukasz wskazówek dotyczących innych obszarów działania, zachęcamy do zapoznania się z naszym poradnikiem pt.:
„Jak interweniować? Porady dla obrońców przyrody i klimatu”
Ten poradnik został oparty o informacje zamieszczone przez Koalicję Stop Fermom Przemysłowym. Szczegółowe informacje jak należy działać w momencie, gdy dowiemy się o planowanej inwestycji, opisała Koalicja Stop Fermom Przemysłowym w poradniku wykonanym z adwokatem Dominikiem Hącem. W poradniku wyjaśniono jak wygląda postępowanie administracyjne dotyczące budowy fermy przemysłowej i jakie możliwości prawne mają społeczności, które nie godzą się na taką inwestycję.
- https://stopfermom.pl/blog/jak-zatrzymac-budowe-fermy-poradnik-o-postepowaniu-administracyjnym
- https://stopfermom.pl/blog/zatrzymaj-powstanie-fermy-przemyslowej-w-twojej-miejscowosci
„Jak interweniować? Porady dla obrońców przyrody i klimatu” 2023, Autorka: Anna Adamczyk; Redakcja: Paweł Pomian.
Projekt „EkoObywatel – wsparcie interwencji i zmian systemowych” jest realizowany przez Stowarzyszenie Ekologiczne EKO-UNIA z dotacji Programu Aktywni Obywatele Fundusz Krajowy finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszy EOG.
