Pojęcie konsultacji społecznych coraz częściej pojawia się w debacie publicznej. Z tego względu warto bliżej przyjrzeć się temu zagadnieniu. Czym są konsultacje społeczne, do czego służą, kto może w nich uczestniczyć oraz jaką mogą mieć formę?
Konsultacyjne co i jak?
Konsultacje społeczne to jedna z form demokracji bezpośredniej, polegająca na informowaniu oraz zasięganiu opinii członków wybranej zbiorowości na temat jakiegoś zagadnienia. Stanowią one szczególnie ważny element procesu podejmowania decyzji wpływających w istotny sposób na daną społeczność. Przybierają postać otwartego dialogu, który jest najczęściej zainicjowany przez przedstawicieli władz publicznych lub podmioty społeczne, natomiast jego pozostałymi uczestnikami są:
- obywatele, których dotyczy dana sprawa,
- instytucje i organizacje pozarządowe reprezentujące interes obywateli,
- specjaliści i eksperci zewnętrzni.
Konsultacje społeczne są jednym z instrumentów partycypacji społecznej. Stanowią przykładową formę zaangażowania danej społeczności w wydarzenia, które w jakiś sposób jej dotyczą. Wyróżnia się partycypację wertykalną (nazywaną również obywatelską), obejmującą relacje obywateli z władzami publicznymi, oraz horyzontalną, która odnosi się do współpracy różnych grup (np. obywateli) podczas realizacji wspólnego celu.
Drabina partycypacji
4. Współdecydowanie, Współdziałanie
Opiera się o stworzenie relacji partnerstwa pomiędzy władzą publiczną a społeczeństwem. Polega na włączaniu obywateli w proces definiowania problemów i potrzeb, poszukiwania rozwiązań oraz podejmowania decyzji.
3. Konsultowanie
Podstawę stanowi komunikacja dwustronna władz publicznych i społeczeństwa. Organy administracji przedstawiają proponowane przez siebie rozwiązania obywatelom w celu zasięgnięcia ich opinii.
2. Informowanie
Relacja ta ma charakter jednostronny. Członkowie danej społeczności otrzymują informacje o podjętych decyzjach lub rozpoczętych procedurach, które ich dotyczą. Pełnią oni jedynie rolę biernych odbiorców.
1. Brak informacji
Znaczenie konsultacji społecznych
Niestety, w polskich realiach wciąż najpowszechniejszą formą uspołeczniania jest informowanie członków społeczności o decyzjach podejmowanych w sprawach, które ich dotyczą. Konsultacje społeczne, znajdujące się o jeden szczebel wyżej na drabinie partycypacji, cieszą się jednak coraz większą popularnością. Warto również wskazać, że stanowią one ustawowo przewidzianą formę bezpośredniego uczestnictwa społeczeństwa w sprawowaniu władzy (tak jak m.in. budżet obywatelski, fundusz sołecki, referendum lokalne, obywatelska inicjatywa uchwałodawcza czy młodzieżowe rady i rady seniorów w gminach).
W kilku przypadkach przeprowadzenie konsultacji społecznych jest obowiązkowe. Dotyczy to m.in. takich kwestii jak: uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, do których mieszkańcy mogą składać uwagi oraz wnioski, czy tworzenie i znoszenie jednostek pomocniczych, tj. osiedla, sołectwa. Jednak konsultacje mogą być przeprowadzane także w każdej innej sprawie ważnej dla danej społeczności. Należy jednak pamiętać, że ustalenia wynikające z konsultacji społecznych nie są w żaden sposób wiążące dla organów władzy. Uwzględnienie opinii społeczeństwa przy podejmowaniu decyzji zależy wyłącznie od dobrej woli włodarzy i decydentów.
Sposoby przeprowadzania konsultacji społecznych
Jeśli chodzi o sposoby przeprowadzania konsultacji społecznych, to nie są one ściśle określone – panuje dość duża dowolność. Najbardziej tradycyjną formą są spotkania prezentacyjne i dyskusyjne. Natomiast okres pandemii zmusił samorządowców do większej kreatywności w tym zakresie. W niektórych gminach obligatoryjne konsultacje społeczne przybierały w tym czasie postać dyżuru telefonicznego, spotkania online, transmisji na żywo przez internet czy ankiety internetowej.
Korzyści konsultacji społecznych
Jak widać, kwestia przeprowadzenia konsultacji społeczny zależy wyłącznie od chęci, zarówno władz publicznych, jak i społeczeństwa. Dodatkowo nie trzeba chyba wspominać, że aktywne zaangażowanie członków danych społeczności w realizację celów publicznych wiąże się oczywiście z licznymi korzyściami. Przede wszystkim prowadzi ono do minimalizacji konfliktów na linii władza – obywatele, które mogłyby towarzyszyć realizacji danego przedsięwzięcia oraz jednocześnie utrudniać lub całkowicie uniemożliwiać cały proces. Natomiast poznanie potrzeb, preferencji, wartości i problemów danej społeczności na drodze konsultacji pozwala na zastosowanie jak najlepszych rozwiązań z punktu widzenia wszystkich interesariuszy.
Dowiedz się więcej
Ten poradnik został przygotowany w oparciu o publikacje oraz artykuły zamieszczone na stronach internetowych, do których linki znajdują się poniżej. Warto po nie sięgnąć, aby dowiedzieć się więcej na temat partycypacji społecznej, a w szczególności konsultacji społecznych.
Jeśli szukasz wskazówek dotyczących innych obszarów działania, zachęcamy do zapoznania się z naszym poradnikiem pt.:
„Jak interweniować? Porady dla obrońców przyrody i klimatu”
- https://partycypacjaobywatelska.pl/konsultacje/konsultacje-okielznane/ – przekrojowa publikacja opisująca w przystępny sposób najistotniejsze zagadnienia związane z konsultacjami społecznymi, która powstała jako efekt projektu „Konsultacje z zasadami” realizowanego przez Fundację Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych (FISE).
- https://partycypacjaobywatelska.pl/strefa-wiedzy/biblioteka/publikacje/jak-prowadzic-konsultacje-spoleczne-w-samorzadach-zasady-i-najlepsze-praktyki-wspolpracy-samorzadow-z-przedstawicielami-spolecznosci-lokalnych-przewodnik-dla-samorzadow/ – podręcznik dla samorządowców dotyczący konsultacji społecznych, którego pierwszy rozdział stanowi świetne wprowadzenie do opisywanego zagadnienia. Dodatkowo, w publikacji zostały przedstawione przykłady dobrych praktyk w zakresie przeprowadzania konsultacji społecznych w kraju i zagranicą.
- http://bioreudzial.pl/publikacje/ – publikacja poświęcona procesowi partycypacyjnemu przeprowadzonemu w gminie Międzybórz oraz na osiedlu Maślice we Wrocławiu przygotowana przez Fundację Partycypacji „Biorę Udział” ilustrująca jego przebieg oraz zawierająca praktyczne wskazówki dotyczące jego realizacji.
- https://partycypacjaobywatelska.pl/wp-content/uploads/2015/06/Publikacja-Przepis-na-udane-konsultacje_web.pdf – publikacja opisująca wzorcowe rozwiązania, które powinny być zastosowane w celu skutecznego przeprowadzenia konsultacji społecznych przez jednostki samorządu terytorialnego. Stanowi raczej poradnik skierowany do władz publicznych. W przejrzysty i syntetyczny sposób odnosi się do przepisów prawnych regulujących kwestie związane z organizacją konsultacji.
- https://poradnik.ngo.pl/co-to-sa-konsultacje-spoleczne – poradnik w zwięzły sposób nakreślający problematykę konsultacji społecznych, także w odniesieniu do ustawodawstwa.
- https://partycypacjaobywatelska.pl/strefa-wiedzy/abc-partycypacji/co-to-jest-partycypacja-obywatelska-2/ – krótki artykuł wyjaśniający podstawowe kwestie związane z partycypacją społeczną (obywatelską).
„Jak interweniować? Porady dla obrońców przyrody i klimatu” 2023, Autorka: Anna Adamczyk; Redakcja: Paweł Pomian.
Projekt „EkoObywatel – wsparcie interwencji i zmian systemowych” jest realizowany przez Stowarzyszenie Ekologiczne EKO-UNIA z dotacji Programu Aktywni Obywatele Fundusz Krajowy finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszy EOG.
