Planowanie przestrzenne ma znaczący wpływ na jakość życia wszystkich obywateli. Jako mieszkańcy danej gminy, powiatu czy województwa możemy czynnie uczestniczyć w procesie planistycznym prowadzonym na danym obszarze, jednak większość z nas nie jest tego świadoma. Nie posiada wiedzy na temat środków, za pośrednictwem których może mieć wkład w to, jak w przyszłości będzie wyglądała nasza okolica.
Planowanie przestrzenne, zgodnie z ogólną definicją, obejmuje usystematyzowane działania prowadzące do racjonalnego wykorzystania przestrzeni (terenów) przy jednoczesnym uwzględnieniu potrzeb jej użytkowników. Natomiast działania te mają również służyć realizacji różnych celów społecznych, gospodarczych i ekologicznych.
Dokumenty planistyczne
Najważniejszym aktem prawnym regulującym kwestie związane z planowaniem przestrzennym w Polsce jest Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Określa ona m.in. rodzaj, zakres oraz tryb uchwalania dokumentów planistycznych obowiązujących na różnych szczeblach administracji publicznej.
W Polsce planowanie przestrzenne jest realizowane na następujących poziomach: lokalnym (gminnym), regionalnym (wojewódzkim) oraz krajowym. Na każdym z nich są sporządzane odpowiednie dokumenty planistyczne, które wspólnie tworzą uporządkowany system.
Z punktu widzenia przeznaczenia terenów, które znajdują się w naszym najbliższym sąsiedztwie, największe znaczenie mają dokumenty planistyczne sporządzane na poziomie lokalnym, tj. przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta oraz uchwalane przez radę gminy (miasta), w postaci studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego (w skrócie studium) oraz miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, nazywane planami miejscowymi lub planami.
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego to dokument, który jest obowiązkowo sporządzany dla całego obszaru gminy. Określa on główne kierunki polityki przestrzennej. Nie jest aktem prawa miejscowego, czyli nie obowiązuje mieszkańców ani podmioty gospodarcze prowadzące swoją działalność na terenie gminy. Na jego podstawie nie mogą być wydawane żadne decyzje administracyjne. Natomiast jego postanowienia są wiążące dla wójta, burmistrza czy prezydenta miasta przy sporządzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.
Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego obejmuje zazwyczaj mniejszy fragment obszaru gminy. W przeciwieństwie do studium, jego uchwalenie nie jest obowiązkowe. Stanowi akt prawa miejscowego. Na jego podstawie są wydawane pozwolenia na budowę. Jest sporządzany w celu ustalenia przeznaczenia poszczególnych terenów oraz określenia sposobów ich zagospodarowania i zabudowy. Stanowi znaczne uszczegółowienie zapisów zawartych w studium. To właśnie w planie miejscowym znajdziemy informacje o konkretnym przeznaczeniu danej działki (tereny mieszkaniowe jedno- lub wielorodzinne, przemysłowe, rolne itp.), części powierzchni działki, która ma zostać niezabudowana czy maksymalnej wysokości wznoszonych budynków.
Wymienione powyżej dokumenty posiadają część tekstową w postaci uchwały oraz część graficzną – rysunek, na którym pojawiają się oznaczenia bezpośrednio korespondujące z częścią tekstową.
Udział mieszkańców w planowaniu przestrzennym
Bardzo ważną kwestią z punktu widzenia mieszkańców jest możliwość uczestnictwa w procesie sporządzania tych dokumentów. W trybie uchwalania poszczególnych z nich, zostały ustawowo przewidziane różne obligatoryjne formy zaangażowania w ten proces społeczności lokalnej.
Po przyjęciu przez radę gminy uchwały w sprawie przystąpienia do sporządzania studium lub planu miejscowego, gmina ma obowiązek poinformować o tym mieszkańców i jednocześnie wskazać formę, miejsce i termin składania przez nich wniosków dotyczących opracowywanych dokumentów.
Kiedy już zostanie sporządzony projekt studium lub planu, przy uwzględnieniu wniosków złożonych wcześniej przez mieszkańców, jest on wykładany do publicznego wglądu oraz poddany dyskusji (najczęściej są organizowane konsultacje społeczne). Na tym etapie istnieje również możliwość złożenia uwag do projektu, które są następnie rozpatrywane i uwzględniane (bądź nie) w uchwalanym dokumencie.
Zalety planów miejscowych
W przypadku braku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego pozwolenie na budowę uzyskuje się na podstawie wydawanej przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu (potocznie nazywanej „wuzetką”).
Ze względu na niewielkie pokrycie powierzchni naszego kraju planami miejscowymi (co wynika z czasochłonności oraz wysokich kosztów ich sporządzania) większość inwestycji jest obecnie realizowana w oparciu o decyzje o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu wydawane dla pojedynczych działek [1]. Taki stan rzeczy wiąże się z licznymi zagrożeniami. Przede wszystkim inwestycje te mogą powstać w naszym sąsiedztwie nagle, bez wcześniejszej konsultacji z mieszkańcami czy innymi instytucjami opiniującymi. Dodatkowo tzw. „wuzetki”, w przeciwieństwie do planów miejscowych, nie muszą być zgodne z zapisami obowiązującego studium.
Opisana sytuacja przyczynia się to do niekontrolowanego rozpraszania zabudowy, zwłaszcza na obszarach podmiejskich, oraz powstawania chaosu przestrzennego. To wszystko wpływa na jakość życia mieszkańców, ponieważ skutkuje ograniczeniem dostępu do usług publicznych (m.in. infrastruktury technicznej takiej jak kanalizacja czy dobrej jakości drogi) oraz pogorszeniem jakości środowiska (wzmożony ruch samochodowy powoduje hałas i zanieczyszczenie powietrza, a ponadto wiele inwestycji to tzw. inwestycje greenfield, co oznacza, że powstają one na cennych terenach otwartych) [2].
Z kolei plany miejscowe stoją na straży ładu przestrzennego (stanowią narzędzie zapobiegające rozlewaniu się zabudowy), jak również przyczyniają się do ochrony środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego. Dodatkowo pozwalają eliminować konflikty przestrzenne będące nierzadko przedmiotem interwencji środowiskowych (np. budowa ubojni drobiu w pobliżu zabudowy mieszkaniowej).
Planowanie przestrzenne w mojej gminie
Wójt, burmistrz albo prezydent miasta jest zobowiązany do informowania mieszkańców o kolejnych etapach sporządzania dokumentów planistycznych. Wszelkie uchwały podejmowane w tym zakresie przez radę gminy (miasta) są każdorazowo zamieszczane na tzw. BIP-ie, czyli Biuletynie Informacji Publicznej. Najczęściej na takiej stronie internetowej możemy znaleźć zakładkę poświęconą planowaniu przestrzennemu. Bieżące informacje o pracach prowadzonych nad studium lub planami miejscowymi są również publikowane w sposób zwyczajowo przyjęty w danej gminie, czyli np. na tablicach ogłoszeniowych, stronach internetowych czy profilach społecznościowych.
Coraz częściej w gminach mamy także do czynienia z portalami mapowymi prezentującymi dane przestrzenne, w tym te dotyczące planowania. Udostępniane są m.in. mapy przedstawiające zasięg terenów objętych planami miejscowymi wraz z ich pełnym opisem (zawierającym m.in. odnośniki do treści danej uchwały i rysunku planu, informacje o stanie obowiązywania czy aktualnym etapie sporządzania/uchwalania).
Istnieje też możliwość otrzymania wypisu lub wyrysu ze studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, bądź miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. W takim wypadku jest konieczne złożenie wniosku do urzędu gminy (za opłatą skarbową), nie trzeba w nim jednak uzasadniać chęci uzyskania wyrysu lub wypisu.
Dowiedz się więcej
Ten poradnik został przygotowany w oparciu o publikacje oraz artykuły zamieszczone na stronach internetowych, do których linki znajdują się poniżej. Warto po nie sięgnąć, aby dowiedzieć się więcej na temat planowania przestrzennego, a w szczególności uspołecznienia procesu sporządzania lokalnych dokumentów planistycznych.
Jeśli szukasz wskazówek dotyczących innych obszarów działania, zachęcamy do zapoznania się z naszym poradnikiem pt.:
„Jak interweniować? Porady dla obrońców przyrody i klimatu”
- https://architektura.um.warszawa.pl/-/plan-miejscowy-o-co-tu-chodzi – krótki poradnik przygotowany przez m.st. Warszawę na potrzeby przeprowadzania konsultacji społecznych dotyczących uchwalania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Wyjaśnia podstawowe zagadnienia związane z planami miejscowymi, zawiera wskazówki dotyczące czytania tekstu oraz załącznika graficznego planu oraz wskazuje rolę mieszkańców w całym procesie jego sporządzania.
- https://partycypacjaobywatelska.pl/strefa-wiedzy/biblioteka/publikacje/przewodnik-po-planowaniu-przestrzennym/ – przewodnik autorstwa Fundacji Napraw Sobie Miasto stanowiący wprowadzenie do zagadnienia planowania przestrzennego oraz pokazujący, w jaki sposób można uczestniczyć w sporządzaniu dokumentów planistycznych.
- https://partycypacjaobywatelska.pl/strefa-wiedzy/biblioteka/publikacje/planowanie-przestrzenne-dla-kazdego/ – zwięzła broszura, która ilustruje podstawowe zagadnienia związane z planowaniem przestrzennym i dokumentami planistycznymi obowiązującymi na szczeblu lokalnym. W szczególności porusza kwestie dotyczące konsultacji społecznych stanowiących jeden z etapów uchwalania wspomnianych dokumentów.
- https://partycypacjaobywatelska.pl/strefa-wiedzy/biblioteka/publikacje/przepis-na-plan-narzedziownik/ – publikacja kładąca szczególny nacisk na organizację konsultacji społecznych będących obowiązkowym elementem prac na projektem zarówno nowego studium, jak i planu miejscowego.
- https://partycypacjaobywatelska.pl/strefa-wiedzy/biblioteka/publikacje/przestrzen-do-dialogu-praktyczny-podrecznik-o-tym-jak-prowadzic-partycypacje-spoleczna-w-planowaniu-przestrzennym/ – obszerna publikacja stworzona przez Krajowy Instytut Polityki Przestrzennej i Mieszkalnictwa na zlecenie Ministerstwa Infrastruktury i Budownictwa. Stanowi źródło wiedzy o metodach zaangażowania społeczności lokalnej w proces planistyczny. Pomimo tego, że jest ona raczej adresowana do przedstawicieli administracji publicznej, to może się również okazać interesująca dla osób, które chcą wziąć udział w tworzeniu projektów lokalnych dokumentów planistycznych.
- https://www.komorniki.pl/asp/pliki/aktualnosci/20190925_broszura_o_planowaniu_prev__3_.pdf – zwięzła broszurka, która za pośrednictwem grafiki informuje, w jaki sposób mieszkańcy mogą uczestniczyć w uchwalaniu najważniejszych dokumentów planistycznych w gminie.
- https://www.czerwionka-leszczyny.pl/gospodarka/o-co-chodzi-w-planowaniu-przestrzennym – broszura w przystępny sposób przybliżająca czytelnikowi proces planistyczny. Porusza także kwestie związane ze znaczeniem planowania przestrzennego oraz przedstawia charakterystykę narzędzi planowania obowiązujących na szczeblu gminnym (w tym innych niż studium czy plan miejscowy).
- https://www.muratorplus.pl/biznes/prawo/planowanie-przestrzenne-na-czym-polega-przepisy-o-planowaniu-przestrzennym-aa-DhKw-ztEb-FE1B.html – krótki artykuł przedstawiający zarys funkcjonującego w Polsce systemu planowania przestrzennego.
Przypisy:
[1, 2] Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2030, Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju, Warszawa 2019 r., str. 29-30.„Jak interweniować? Porady dla obrońców przyrody i klimatu” 2023, Autorka: Anna Adamczyk; Redakcja: Paweł Pomian.
Projekt „EkoObywatel – wsparcie interwencji i zmian systemowych” jest realizowany przez Stowarzyszenie Ekologiczne EKO-UNIA z dotacji Programu Aktywni Obywatele Fundusz Krajowy finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszy EOG.
