Ochrona lasów to przewodnik pomagający odnaleźć się w istniejących poradnikach w różnych miejscach. Każdy opis wzbogaciliśmy praktycznym komentarzem. Mamy nadzieję, że wiedza w nim zawarta będzie dla Ciebie pomocna!
Wstęp
Niepokoi nas zwiększone w ostatnim czasie tempo wycinania lasów. Duża ilość rozproszonych po kraju wycinek, w tym zrębów zupełnych, niby niewielkich (od 4 do 6 ha) sprawia, że suma wyciętych drzew jest ogromna.
Do opinii publicznej dociera już świadomość, że palenie w piecach drewnem wcale nie jest „ekologiczne”, a wręcz przeciwnie – pogłębia kryzys klimatyczny. Nie tylko węgiel, ale także paliwo drewniane jest źródłem CO2 i innych zabójczych substancji tworzących smog w powietrzu, którym oddychamy. W dobie klimatycznego kryzysu i osuszania kraju trzeba znacznie ograniczyć wycinkę w lasach. Szczególną ochroną objęte powinny być drzewa stare, zwłaszcza ponad 100-letnie. Starodrzewy przedwojenne należałoby całkowicie wyłączyć z bieżących planów wycinki. Nie sadzili ich przecież pracownicy Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe (PGLLP). Inni obywatele w sprawie tej mają także prawo głosu.
Na mocy Konstytucji i odpowiedniej ustawy tereny polskich lasów zostały wydzierżawione od państwa (czyli od wszystkich obywateli) i oddane pod opiekę przedsiębiorstwu PGLLP. Zapisy dotyczące wzmocnienia ochrony przyrody w lasach tworzono przy Okrągłym Stole w 1989r. Na początku lat 90- tych zatwierdzona została właściwa ustawa.
Mamy zatem prawo domagać się od PGLLP prowadzenia bardziej przyjaznej przyrodzie gospodarki leśnej. Obecną gospodarkę leśną możemy nazwać „polityką drwali”. W sprzeciwie wobec niej powstało sporo inicjatyw społecznych. Wśród nich działa ruch obywatelski pod nazwą „Lasy i Obywatele”. Nowe grupy wspierane są przez zaangażowane od dawna organizacje ekologiczne i przyrodnicze.
W ramach tego społecznego sprzeciwu pojawiło się wiele ciekawych opracowań, dokumentów i poradników dotyczących gospodarki leśnej i ochrony bioróżnorodności. Zachęcają one do społecznej aktywności w sprawie ochrony naszych lasów.
Niniejszy przewodnik ma pomóc w korzystaniu z tych opracowań i poradników. Skierowany jest nie tylko do ekologicznych aktywistów, ale do wszystkich, którym zależy na pięknych lasach, czystym powietrzu i na lepszym klimacie.
Mamy nadzieję, że wśród leśników są tacy, których martwi nadmierna eksploatacja drzewostanów i odsunięcie na margines pozagospodarczych funkcji lasu. Liczymy na to, że leśnicy staną się naszymi sprzymierzeńcami – nie przeciwnikami.
Radosław Gawlik,
Stowarzyszenie Ekologiczne EKO-UNIA
Spis treści
1. Mapa i instrukcja „Zanim wytną Twój las”
Znajdź swój las – starodrzew i zobacz, czy i kiedy idzie pod topór?
2. „Drzewa dziuplaste – poradnik ochrony”
Poczatkujący poradzą sobie w terenie
3. Poradnik „Jak rozmawiać z leśniczkami i leśnikami?”
— 10 porad dla organizatorów spotkań
— 14 argumentów – chwytów retorycznych używanych przez pracowników Lasów Państwowych
4. „Jak Twój głos może uratować Twój Las” – poradnik
Poznaj Plan Urządzania Lasu (PUL) – 10 letni podstawowy dokument planistyczny i wycinkowy Nadleśnictwa
5. Jak utworzyć użytek ekologiczny?
Instrukcja Klubu Przyrodników do zastosowania także na terenach leśnych
7. Rębnie i trzebieże – co to jest?
— Mały przewodnik po rębniach i trzebieżach
— E-przewodnik po rębniach SGGW
8. Przyjazny przewodnik monitorowania drzew tworzących mikrosiedliska
Dostępny w językach: angielski, francuski, włoski i hiszpański
Dla początkujących
1. Mapa i instrukcja „Zanim wytną Twój las”
Mapa internetowa została przygotowana przez Fundację Lasy i Obywatele dla całego kraju w oparciu o stan na lipiec 2021.
Możesz tu znaleźć interesujący Cię las i zamierzone prace na jego terenie w Planach Urządzania Lasu – podstawowym dokumencie planistycznym nadleśnictwa.
Mapa obrazuje wszystkie pododdziały leśne z Banku Danych o Lasach, w których zaplanowano rębnie w bieżących Planach Urządzenia Lasu. Mapa nie pokazuje planowanych trzebieży.
Najeżdżając na dany obszar leśny podlegający wycince w 2022r każdy może się dowiedzieć różnych szczegółów jak:
– nazwa terenu
– powierzchnia
– w jakim okresie obowiązuje Plan Urządzania Lasu (PUL)
– jaką rębnię zaplanowano, czy zrealizowano
– status lasu – np. las ochronny
Przykład:
Nadleśnictwo Pułtusk. Mapa daje też informację, kiedy się kończą Plany Urządzania Lasu – PUL i zachęca do włączenia się w ich konsultację – patrz pkt. 4.
2. „Drzewa dziuplaste – poradnik ochrony”
Drzewa dziuplaste są bardzo cenne dla ekosystemu. Żyją w nich różne gatunki ptaków i innych zwierząt, które stanowią naturalną ochronę drzew przed owadami. Tak przyczyniają się do utrzymania biologicznej równowagi w lesie. Nie wszyscy wiedzą, że drzewa dziuplaste podlegają ochronie. Jeżeli zostaną zgłoszone formalnie do Nadleśniczego, muszą być oznaczone i objęte zakazem wycinki! Wzór zgłoszenia znajduje się w poradniku.
Ten świetny poradnik ochrony drzew dziuplastych opublikowała w intrenecie Fundacja Lasy i Obywatele. Jest czytelny i zawiera praktyczne instrukcje. Każdy, kto posługuje się komórką, może z niego skorzystać. Wystarczy zrobić zdjęcie drzewa z dziuplą, i zidentyfikować jego miejsce w aplikacji internetowej (Google Maps lub inne…). Ostatni krok to wypełnienie prostego wniosku i wysłanie go do miejscowego Nadleśniczego. W ten sposób nawet dziecko przyczynić się może do ochrony bardzo cennych przyrodniczo tzw. drzew biocenotycznych.
Uwaga!
Wniosek można wysyłać drogą pocztową lub mailową. W każdym wypadku pamiętaj o potwierdzeniu wysyłki (zachowaj kwit listu poleconego albo w przypadku maila dopisz prośbę o potwierdzenie jego odbioru). Wniosek mailowy można tez wysłać z profilu zaufanego systemem e-PUAP Nadleśnictwa.
Jeśli po 2 tygodniach nie będzie odpowiedzi, dzwoń do nadleśnictwa i domagaj się wyjaśnienia. Jeśli to nie zadziała, napisz na adres: dziuple@lasyiobywatele.pl
Dlaczego konieczne są te rygory?
Lasy państwowe to hierarchiczna struktura. List może utknąć na niższych szczeblach urzędu. Nadleśniczy podejmuje decyzje, dlatego bezpośrednio do niego trzeba adresować listy oraz upewnić się, że otrzymał nasz wniosek.
Można prosić o ochronę części lasu wokół drzew dziuplastych albo grupy drzew wokół jednego dziuplastego drzewa. Ma to uzasadnienie przyrodnicze i ekonomiczne. Ptaki w naturalny sposób wspierają ochronę lasów, zatem mniej środków trzeba wydać na walkę z owadami, zwanymi przez ludzi „szkodnikami”.
3. Poradnik „Jak rozmawiać z leśniczkami i leśnikami?”
Fundacja Lasy i Obywatele przekazuje tu wiele cennych rad, jak organizować spotkania z pracownikami Lasów Państwowych i jak rozmawiać z nimi, by rozmowy prowadziły do konstruktywnych celów.
Poradnik zawiera 10 porad dotyczących organizacji spotkań oraz omówienie 14 najczęściej używanych przez leśników argumentów, które mają usprawiedliwić wycinanie drzew.
Autorzy poradnika zauważają, że leśniczki i leśnicy zwykle nie są przygotowani do rozmów ze społeczeństwem, nie uznają potrzeby konsultowania swoich planów ze stroną społeczną, występują z pozycji tych, którzy najlepiej wiedzą, czego las potrzebuje. Często niestety powtarzają mity i półprawdy i nie ma pewności, czy sami do końca w nie wierzą.
10 porad jak zorganizować spotkanie z leśniczkami i leśnikami
Wskazówki pomóc mogą zwłaszcza młodym i niedoświadczonym organizatorom. Oto kilka z nich:
Spotkanie najlepiej zorganizować w miejscu neutralnym, czyli nie w siedzibie Lasów Państwowych, ale np. w świetlicy, w siedzibie gminy itp. . Należy zadbać o udział Nadleśniczego, ponieważ jest osobą decyzyjną. Konieczne będzie wspólne sporządzenie notatki ze spotkania przez reprezentantów obu stron. Warto ograniczyć czas wypowiedzi uczestników spotkania, żeby zapobiec rozwlekłym i zbędnym wywodom. Swoje zdanie należy komunikować jasno i asertywnie, sprzeciw i odrębne stanowisko wyrażać trzeba w sposób zdecydowany lecz nie agresywny. Nie można godzić się na ograniczanie liczby osób chętnych do uczestnictwa w spotkaniu z powodu przypisywania im „nieprzyjaznej kultury wobec pracowników LP”.
Konsultacje obywatelskie powinny być organizowane z poszanowaniem zasad demokracji.
14 argumentów – chwytów retorycznych używanych przez pracowników LP
Pracownicy Lasów Państwowych powtarzają szereg twierdzeń, które mają nie tylko usprawiedliwić, ale wręcz uzasadnić potrzebę wycinania drzew.
Oto 14 argumentów najczęściej przez nich używanych, które są wymienione w poradniku:
1. Ten las musi zostać wycięty, bo to jest las gospodarczy
2. Nie możemy w żaden sposób zmienić planów wycinki, bo właściwy minister zatwierdził już Plan Urządzenia Lasu
3. Jeżeli obywatele chcą rozmawiać o gospodarce leśnej, muszą nauczyć się leśniczego żargonu.
4. Zorganizowaliśmy konsultacje społeczne Planu Urządzenia Lasu przed jego zatwierdzeniem i nie było uwag od społeczeństwa. Teraz już nie można zgłaszać uwag.
5. To polscy leśnicy (i nikt inny) są ekspertami od lasu
6. Lasy Państwowe prowadzą trwale zrównoważoną wielofunkcyjną gospodarkę leśną.
7. Te drzewa osiągnęły już wiek rębny, jeżeli ich nie wytniemy ten las wkrótce się rozpadnie. Zagrożona będzie trwałość tego lasu
8. Polska gospodarka leśna jest oparta na nauce
9. Lesistość Polski wciąż rośnie, to zasługa polskich leśników
10. Co roku polscy leśnicy sadzą 500 milionów drzew
11. Żądanie by ograniczyć wycinki to hipokryzja, gdy używa się drewnianych mebli i papieru toaletowego
12. Gospodarka leśna prowadzona przez Lasy Państwowe daje pracę wielu osobom
13. Stary las gorzej przechwytuje i magazynuje CO2, trzeba go wyciąć i zasadzić las młody
14. Gospodarka leśna prowadzona jest zgodnie z prawem
Poradnik dostarcza odpowiedzi na wszystkie wymienione powyżej argumenty. Bardzo cenne kontrargumenty z pewnością pomogą stronie społecznej w trudnych niekiedy rozmowach i sporach z pracownikami Lasów Państwowych.
Poradnik skierowany jest także do samych leśniczek i leśników. Wskazuje racje przeciwne do tych, które oni przedstawiają. Może pomóc im w przełamaniu własnego, jednostronnego stanowiska.
Autorzy poradnika są otwarci na krytyczne uwagi czytelników, które można kierować na adres: kontakt@lasyiobywatele.pl
Dla zaawansowanych
4. „Jak Twój głos może uratować Twój Las” – poradnik
Ten obszerny, pogłębiający wiedzę prawniczą dotyczącą ochrony przyrody w lasach poradnik przygotowany został przez Fundację Dziedzictwo Przyrodnicze i WWF Polska.
Plan Urządzania Lasu to 10 letni podstawowy dokument planistyczny, określający prace leśne, w tym wycinkę drzewostanów w nadleśnictwie. Autorzy pokazują wzory, jak można uczestniczyć w procedurze budowania takiego planu. Nie jest to łatwe. Od wielu dziesiątków lat Lasy Państwowe mają na to monopol i niechętnie się nim dzielą ze społeczeństwem.
Żeby skutecznie wpływać na „nasz las” musimy poznać nie tylko terminologię leśną, ale też prawo i procedury obowiązujące w leśnictwie. Pomocne mogą być doświadczenia z konsultacji z pracownikami LP. Musimy też pogłębiać wiedzę. Trudno to zrobić bez udziału wykształconych i doświadczonych leśników i przyrodników. Zrozumiałe, że tym bardziej będą oni niezależni, im mniej są powiązani z hierarchiczną strukturą Przedsiębiorstwa LP.
Poradnik składa się z 3 części:
- Opisu środowiska prawnego (od s.3)
- Opisu działania leśnictwa (od s. 113)
- Procedur planowania gospodarki w lesie i możliwości uczestnictwa w niej (od s. 151)
Spis treści obszernego przewodnika jest na końcu na stronie 229-231.
Najważniejsze, naszym zdaniem, punkty wskazujące możliwości działania to:
- Procedura uchwalania nowego PUL:
– Komisja Założeń Planu (s.155)- narada , spotkanie na 2 lata przed końcem obowiązywania danego PUL w Nadleśnictwie zwoływana w RDLP- główne zadanie- przygotowanie założeń nowego PUL oraz zakresu uzgodnień do prognozy wpływu PUL na Naturę 2000, możliwy udział obywateli, każdego z nas.
– zlecenie opracowania planu ( s.158)
– Narada Techniczno-Gospodarcza (s.161) w ostatnim kwartale, kiedy kończy się stary PUL, możliwy jest po zgłoszeniu udział obywateli w tej naradzie i zgłaszanie uwag do projektu PUL i Prognozy wpływu na środowisko
– wyłożenie PUL i formalny udział społeczeństwa (s.163) – od opublikowania na BiP danej RDLP mamy 21 dni na zgłoszenie formalne uwag.
- Wzory wniosków dotyczących.:
– udzielenia informacji o środowisku (s. 184-185),
– uwag do PUL (s. 186),
– postępowania w sprawie decyzji o środowisku wraz z oceną oddziaływania na środowisko (s. 187)
– prawa strony na podstawie KPA (s. 188)
– prawa strony na podstawie ustawy o OOŚ (s. 189)
– ustanowienia strefy ochronnej ( s. 190)
- Przykłady korespondencji – uwag i wniosków – Klubu Przyrodników z RDLP w Krośnie w sprawie nadleśnictw Lutowiska, Stuposiany i Smolarz oraz odpowiedzi RDLP (s. 191-224)
5. Jak utworzyć użytek ekologiczny?
Klub Przyrodników 11 lat temu przygotował instrukcję, opisującą stan prawny i doświadczenia tworzenia użytków ekologicznych, także na terenach leśnych. Teraz dzięki wsparciu projektu „EkoObywatel – wsparcie interwencji i zmian systemowych” możemy korzystać z jego aktualnej wersji!
Oto ciekawy dla nas fragment:
Specyficzne problemy mogą występować w przypadku tworzenia użytków na gruntach Lasów Państwowych. Lasy zwykle same proponują uznawanie za użytki nieużytecznych gruntów nieleśnych (np. bagien), natomiast według ich wewnętrznych procedur nie należy uznawać za użytki gruntów
zaewidencjonowanych jako Las. To podejście nie opiera się na żadnym przepisie prawa powszechnego, ale na stanowisku wyrażonym kilka lat temu przez Generalną Dyrekcję Lasów Państwowych – w różnych RDLP praktyka w tym względzie może być rozmaita.
6. Przewodnik prawny dotyczący możliwości monitoringu obywatelskiego instytucji publicznych odpowiedzialnych za stan środowiska i gospodarkę leśną oraz reagowania w przypadkach niszczenia przyrody Puszczy Karpackiej
Poradnik prawny powstał z inicjatywy ruchu społecznego Strażnicy Puszczy Karpackiej. Była to społeczna odpowiedź na problem braku realizacji ponad 30 letniej obietnicy powołania Przemyskiego Parku Narodowego na cennych siedliskach wschodnich Bieszczad. Zamiast chronić unikalną przyrodę tamtych terenów Lasy Państwowe zwiększały eksploatację cennych siedlisk starodrzewów bukowych, jaworowych i jodłowych.
Poradnik ma znaczenie wykraczające poza teren Pogórza Przemyskiego i Puszczy Karpackiej. Stan prawny dotyczy bowiem całej Polski i UE.
Poradnik opisuje źródła polskiego i europejskiego prawa. Obejmuje w poszczególnych rozdziałach następujące zakresy:
3. Praktyka działania (s. 41),
4.Gospodarka leśna (s. 47),
5.Elementy prawa ochrony przyrody (s. 71),
6. Zachowanie w lesie (s.122),
7. Prawo procesu inwestycyjnego (s. 150),
8. Śmieci i ścieki (s. 196),
9. Szkody w środowisku (s. 208),
Rozdział 10 to – wzory pism (od s. 215)
Znajdziemy tu kilkadziesiąt ( ! ) wzorów pism dla obywateli i NGO – przykładowo w sprawach takich jak: dostęp do informacji, bycie stroną prawnego postępowania środowiskowego, zażalenie, skarga, zgłoszenie podejrzenia o popełnieniu przestępstwa.
7. Rębnie i trzebieże – co to jest?
Zainteresowanym bliżej gospodarką leśną możemy polecić dwa przewodniki:
- Mały przewodnik po rębniach i trzebieżach Fundacji Lasy i Obywatele dla niefachowców – krótko charakteryzujący różne rodzajów rębni i ich oznaczenia w kodach LP, też w PUL.
- E-poradnik- RĘBNIE
Multimedialny poradnik przygotowany przez naukowców SGGW na zlecenie i dla PG Lasy Państwowe w 2008 r.
Polecamy m.in. przegląd ilustracji z komentarzami. Przewodnik prezentuje głównie podejście gospodarcze do leśnictwa. Ale uwzględnia także aspekty przyrodnicze z zakresu ekologii lasu. Pokazuje więc zostawianie fragmentów starodrzewu, zachowanie i zakładanie stref ekotonowych, ochronę siedlisk rzadkich gatunków, roślin, ptaków w rejonach rębni, naturalne odnowienia, rośliny biocenotyczne, cięcie odnowieniowe na obszarach ochronnych, i inne praktyki sprzyjające przyrodzie.
8. Przyjazny przewodnik monitorowania drzew tworzących mikrosiedliska
Przewodnik „Field guide to tree related micro-habitats” wydany przez Swiss Federal Institute for Forest, Snow and Landscape Research, WSL.
Na stronie oprócz przewodnika znajdziemy też 25 krótkich, ciekawych filmów o mikrohabitatach (mikrosiedliskach) związanych z drzewami. Autorzy pokazują zaskakujące bogactwo siedlisk na, zdawałoby się, zwykłych drzewach oraz różnorodne kooperacje drzew z owadami, grzybami, porostami, ptakami i zwierzętami.
Polecamy również:
Projekt „EkoObywatel – wsparcie interwencji i zmian systemowych” jest realizowany przez Stowarzyszenie Ekologiczne EKO-UNIA z dotacji Programu Aktywni Obywatele Fundusz Krajowy finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszy EOG.
