Smog to efekt zanieczyszczenia powietrza przez człowieka powstający wskutek kumulacji zbyt dużej ilości zanieczyszczeń w powietrzu i niekorzystnych warunków atmosferycznych, jak np. brak wiatru czy mgła. Maksymalne stężenie dobowe zawieszonego pyłu PM 2,5 określone przez WHO to 15 µg/m³. Norma roczna nie powinna wynosić więcej niż 5 µg/m³. Problem ten jest szczególnie istotny w Polsce, która znajduje się w czołówce krajów z najbardziej zanieczyszczonym powietrzem Europie.
Nasza norma dobowa dla PM10 to 50 µg/m³, a roczna 40 µg/m³, norma roczna dla PM2,5 o 20 µg/m3, norma roczna dwutlenku azotu (NO2) to 40 µg/m³, a norma dwutlenku siarki (SO2) na dobę to 125 µg/m3.
Jak ogłosił Polski Alarm Smogowy, miastem o najwyższym zanieczyszczeniu powietrza w Polsce w 2020 roku był Nowy Targ. W mieście tym w skali roku dobowy poziom dopuszczalnego pyłu pm10 50 μg/m3 przekroczony jest przez 90 dni, podczas gdy norma krajowa to 35 dni. Problem ten nie omija też miejscowości uzdrowiskowych, gdzie na przykład w 2020 roku w Goczałkowicach-Zdroju normy zostały przekroczone przez 69 dni. Według raportu opublikowanego przez WHO w pierwszej pięćdziesiątce krajów z największym zanieczyszczeniem powietrza w Unii Europejskiej aż 36 miast to miasta polskie. Wśród nich na trzecim miejscu na liście znajduje się Opoczno, na czwartym Żywiec, na piątym Rybnik, a na szóstym Pszczyna. 72% polskich miast nie spełnia unijnych założeń w zakresie jakości powietrza, ustępując w tym względzie jedynie Bułgarii.
Za powstawanie smogu odpowiada niska emisja, czyli zanieczyszczenia powietrza wyemitowane przez gospodarstwa domowe, ciepłownie, transport spalinowy w wyniku spalania paliw stałych, ciekłych i gazowych na wysokości poniżej 40 metrów. Zanieczyszczenia te nie tylko powodują choroby układu oddechowego, o czym słyszy się najczęściej, ale szkodzą również układowi krążenia, powodują bezpłodność czy zwiększają ryzyko udaru. To jednak tylko przykładowe problemy na które jesteśmy narażeni przebywając na terenach z zanieczyszczonym powietrzem.
Gdzie zgłosić spalanie odpadów?
Powszechną działalnością przyczyniającą się do powstawania smogu jest spalanie odpadów. Dla wielu osób jest to tania i łatwa metoda pozbywania się odpadów, za których wywóz musieliby ponieść koszty. Jednak taka oszczędność jest jedynie pozorna, a spalanie odpadów powoduje nie tylko wydzielanie się nieprzyjemnego zapachu, lecz przede wszystkim przedostawanie się do atmosfery różnego rodzaju substancji szkodliwych zarówno dla środowiska, jak i człowieka. Spalanie odpadów w piecach i kotłowniach domowych, a także na wolnym powietrzu jest zakazane.
Ponadto istnieją materiały z pozoru nadające się jako opał, jednak w praktyce zabronione.
W piecu nie wolno spalać:
– węgla brunatnego;
– kolorowych gazet, opakowań na jajka, kartonów z nadrukami;
– miału i mułu węglowego;
– klejonych płyt wiórowych, płyt MDF;
– niesezonowanego drewna – maksymalna wilgotność drewna nadającego się do palenia to 20%;
– książek;
– lakierowanego drewna, framug, mebli, lakierowanych palet, odpadów drewnianych lakierowanych;
– ubrań, butów, przedmiotów wykonanych z gumy, pampersów;
– foliowych toreb, butelek PET;
– węgla kamiennego w postaci sypkiej o uziarnieniu poniżej 3 mm (w zależności od województwa węgiel kamienny o ziarnie poniżej 3 mm może być dopuszczany w ograniczonych ilościach).
Podejrzenie popełnienia wykroczenia należy zgłosić Straży Miejskiej, policji lub w urzędzie miasta/gminy. W przypadku, gdy zgłoszenie jest wysyłane mailem, należy poprosić o potwierdzenie przyjęcia zgłoszenia, w przypadku zgłoszenia ustnego poprosić o sporządzenie protokołu, w przypadku wysłania zgłoszenia pocztą, pismo można nadać z potwierdzeniem odbioru, a w przypadku osobistego doręczenia pisma, poprosić o potwierdzenie przyjęcia, które umieszczone zostanie na kopii pisma.
Możliwe jest też dokonanie zgłoszenia anonimowego.
Zgodnie z art. 379. Prawo ochrony środowiska wójt/burmistrz/prezydent miasta sprawują kontrolę przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska w zakresie objętym właściwością tych organów.
Kontrolujący, wykonując kontrolę, jest uprawniony do:
1) wstępu wraz z rzeczoznawcami i niezbędnym sprzętem przez całą dobę na teren nieruchomości, obiektu lub ich części, na których prowadzona jest działalność gospodarcza, a w godzinach od 6 do 22 – na pozostały teren;
2) przeprowadzania badań lub wykonywania innych niezbędnych czynności kontrolnych;
3) żądania pisemnych lub ustnych informacji oraz wzywania i przesłuchiwania osób w zakresie niezbędnym do ustalenia stanu faktycznego;
4) żądania okazania dokumentów i udostępnienia wszelkich danych mających związek z problematyką kontroli.
W ramach kontroli urzędnicy mają prawo pobrać próbki popiołu z paleniska, aby poddać go analizom, które potwierdzą bądź wykluczą palenie spalanie rzeczy do tego nieprzeznaczonych. Przygotowując pisemne zawiadomienie o popełnieniu wykroczenia stypizowanego w art.191 ustawy o odpadach: Kto, wbrew przepisowi art. 155 termicznie przekształca odpady poza spalarnią odpadów lub współspalarnią odpadów podlega karze aresztu albo grzywny. Wskazane jest w zawiadomieniu umieścić wniosek o pobranie próbek z paleniska jako dowód w postępowaniu.
Zgłaszać można też podejrzenie nieprzestrzegania zapisów uchwały antysmogowej, czyli spalania paliw, których palenie zostało zabronione, jak np. węgiel brunatny czy paliwa stałe, przy których produkcji został wykorzystany węgiel brunatny. Ponadto poszczególne uchwały antysmogow, jako akty prawa miejscowego, mają swoje indywidualne ustalenia i tak np. w uchwale antysmogowej dla województwa dolnośląskiego, zaznaczono, że nowo uruchamiane kotły, piece i kominki muszą spełniać wymagania emisyjne dla cząstek stałych (pyłu) – nie więcej niż 40 mg/m3.
W sytuacji, gdy po takim zgłoszeniu nie zostaną podjęte żadne kroki możemy złożyć zażalenie o niedopełnieniu obowiązków do Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska.
Jeśli podczas kontroli potwierdzi się, że podejrzany spala rzeczy do tego nieprzeznaczone, na taką osobę może zostać nałożony mandat od 20 do 500 zł. W przypadku, gdy sprawa trafi do sądu, sprawca może zostać ukarany karą aresztu do 30 dni bądź grzywną do 5000 zł.
Zmień piec
Jedną z metod mających pomóc w zmniejszeniu zanieczyszczenia powietrza w Polsce są programy dofinansowywania wymiany starych pieców na nowsze, bardziej ekologiczne. Przykładem jest program Czyste Powietrze.
W tym programie można ubiegać się o dofinansowanie wymiany starych, nieefektywnych pieców na paliwo stałe. O takie dofinansowanie mogą ubiegać się właściciele jednorodzinnych budynków mieszkalnych lub wydzielonych w budynkach jednorodzinnych lokali mieszkalnych w wyodrębnioną księgą wieczystą. Wnioski należy składać do właściwego wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (FOŚiGW), który obejmuje swoim działaniem teren województwa, w którym zlokalizowany jest budynek lub lokal mieszkalny. Wnioski składa się w postaci elektronicznej. Przypomnijmy, że od 2021 wszystkie formalności, łącznie ze złożeniem wniosku, można załatwić w banku, gdyż ruszyła akcja kredytów antysmogowych.
W ramach programu Czyste powietrze można uzyskać, w zależności od poziomu dofinansowania do 66 000 zł przy poziomie podstawowym i do 135 000 zł w przypadku poziomu najwyższego. Można również uzyskać do 1200 zł dofinansowania na audyt energetyczny.
Programy regionalne o których można dowiedzieć się w swoim urzędzie miasta/gminy.
W prawie każdym regionie istnieją regionalne programy dofinansowań powstałe w wyniku ustaw antysmogowych. Dokładne warunki takich programów zależą od ustaleń lokalnych władz.
Dowiedz się więcej
Jeśli szukasz wskazówek dotyczących innych obszarów działania, zachęcamy do zapoznania się z naszym poradnikiem pt.:
„Jak interweniować? Porady dla obrońców przyrody i klimatu”
Więcej informacji na temat tego jak walczyć ze smogiem oraz więcej informacji na temat smogu:
Wejherowski Alarm Smogowy: https://wejherowskialarmsmogowy.pl/nie-truje-reaguje-czyli-co-robic-gdy-spalane-sa-odpady/
Poradnik antysmogowy Samorządu Województwa Wielkopolskiego: https://www.wfosgw.poznan.pl/wp-content/uploads/2018/04/poradnik-antysmogowy.pdf
IOŚ opracował poradnik Stop Smog. Zanieczyszczenie powietrza: jak możemy pomóc?https://ios.edu.pl/wp-content/uploads/2018/02/stop-smog.pdf
Krótki poradnik antysmogowy przygotowany przez serwis m.st. Warszawy: https://eko.um.warszawa.pl/documents/63448/21686050/Poradnik+antysmogowy+-+broszura+edukacyjna.pdf/1db6854c-16d2-cb8d-ad6c-d7c857244d4c?t=1638433353960
Poradnik antysmogowy opracowany przez Urząd Miejski w Mosinie: https://www.mosina.pl/filemanager/photos/uploads/WKLADKA_DO_INFORMATORA_MOSINSKIEGO_SMOG_POP.pdf
Co wiemy o smogu? https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/15432/Co_wiemy_o_smogu_Raport_dotycz%C4%85cy_informowania_o_zanieczyszczeniu_powietrza%20%283%29.pdf?sequence=4&isAllowed=y
Raport o smogu opracowany przez Instytut Jagielloński: https://jagiellonski.pl/files/other/1536001341.pdf
Raport WHO: https://www.who.int/publications/i/item/9789240034228
Pomiary jakości powietrza GIOŚ: https://powietrze.gios.gov.pl/
„Jak interweniować? Porady dla obrońców przyrody i klimatu” 2023, Autorka: Anna Adamczyk; Redakcja: Paweł Pomian.
Projekt „EkoObywatel – wsparcie interwencji i zmian systemowych” jest realizowany przez Stowarzyszenie Ekologiczne EKO-UNIA z dotacji Programu Aktywni Obywatele Fundusz Krajowy finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszy EOG.
